FELJTON - VAŠINGTON OTKRIVA BEOGRAD: Prvi sporazum, Konvencija o ekstradiciji, potpisan je 1901. godine

Međutim, finalizacija tog procesa obavljena je tek po isteku tri godine od zvaničnog priznanja nezavisnosti Srbije, na Berlinskom kongresu 1878. Konzularna konvencija i Ugovor o trgovini potpisani su u Beogradu 14. oktobra 1881. godine, čime su suštinski uspostavljeni diplomatski odnosi između dveju država. Priznavanje Kraljevine Srbije kao suverene nacije dobro se uklopilo u okvir ukupne međunarodne strategije Sjedinjenih Država toga vremena. Kako su kandže Osmanskog carstva kojima je držan Balkan nastavile da labave krajem 19. veka, kreatori spoljne politike Sjedinjenih Država smatrali su oportunim da iskoriste taj trenutak i počnu sa vršenjem uticaja u tom regionu. Tako je započelo uspostavljanje diplomatskih odnosa sa novonastalim nacionalnim državama, među kojima je bila i Srbija, koja zauzima ključno strateško čvorište na društvenoj, političkoj i geografskoj raskrsnici između Istočne i Zapadne Evrope. Grčka je bila prva balkanska nacija s kojom su Sjedinjene Države uspostavile diplomatske odnose (1837), sledeća je bila Rumunija (1880), a zatim Bugarska (1903) i Crna Gora (1905).

VLADA Srbije je svoj prvi počasni konzulat otvorila u Njujorku 1879. godine; Sjedinjene Države su 10. novembra 1882. imenovale dr Judžina Skajlera za svog prvog generalnog konzula u Beogradu, sa sedištem u Atini, gde je služio kao američki ambasador. Iako su dve zemlje bile saveznici u oba svetska rata, boreći se protiv zajedničkog neprijatelja, njihovi odnosi su s godinama oscilovali u pogledu jačine prijateljstva: kako se može dokazati, dostižući vrhunac tokom Prvog svetskog rata i padajući na najnižu tačku krajem 20. veka. Američke intervencije u sukobima u Bosni i na Kosovu, kampanja NATO bombardovanja Srbije predvođena Sjedinjenim Državama 1999. godine, te američko priznanje nezavisnosti Kosova 17. februara 2008. godine, privremeno su pomutili te odnose. Danas, međutim, pokazuje se da su odnosi srdačni, sa znakovima uzlaznog trenda.

KADA je 1881. godine potpisana Konzularna konvencija, američka javnost je malo znala o Srbiji. Stoga, u decenijama koje su prethodile Prvom svetskom ratu, uzajamni odnosi nisu bili naročito aktivni niti obimni. Na diplomatskom nivou, Sjedinjene Države su posle Skajlera akreditovale 13 drugih ministara (ambasadora, prema tadašnjoj terminologiji) u Kraljevini Srbiji. Ovi ministri su, međutim, bili akreditovani na nerezidencijalnoj osnovi; sedišta su im bila u Atini, do prelaska u 20. vek, a zatim u Bukureštu. S druge strane, Srbija nije imala svog prvog ministra u Vašingtonu sve do 1917. godine. Jedini značajan bilateralni sporazum između dveju država u tom periodu bila je Konvencija o ekstradiciji (Convention on Extradition), potpisana 25. oktobra 1901. godine.

Ovaj ugovor o ekstradiciji begunaca od pravde ostao je na snazi do danas. Što se tiče privredne saradnje u devetoj i desetoj deceniji 19. veka, uvoz iz SAD u Srbiju činio je 3-4% ukupnog uvoza Srbije. Izvoz iz Srbije u Ameriku godinama je iznosio manje od 1%, ali je vrhunac od preko 4% dostigao 1910. godine, pa do izbijanja Prvog svetskog rata.

Indikativno za ponudu Srbije kao industrijski nerazvijene zemlje jeste činjenica da se njen prvi ugovor o izvozu u SAD odnosio na suve šljive.

SVEST Amerike o Srbiji počela je da se menja u vreme balkanskih ratova (1912-1913), kada su Srbi slikani u američkoj štampi kao herojski narod koji se bori protiv turskog tlačenja. Upravo tada je u Srbiju poslata prva američka humanitarna pomoć. Džon B. Džekson, američki ambasador u Grčkoj (takođe odgovoran za Srbiju, Rumuniju, Bugarsku i Crnu Goru), usrdno se angažovao u naporima da dopremi američku pomoć. Do decembra 1912. godine, američki Crveni krst donirao je 16.000 dolara, a prva misija od osam američkih lekara stigla je u Srbiju u aprilu 1913. godine. Bili su stacionirani u Pirotu, Kragujevcu i Nišu. Kako ćemo videti iz onoga što sledi, ovakvi plemeniti poduhvati ponoviće se tokom Prvog svetskog rata, ali u mnogo većem obimu.

Kada je u Evropi 1914. godine izbio Prvi svetski rat, predsednik Vudro Vilson je objavio da će Sjedinjene Države ostati neutralne. Umesto da uđe u rat, on je pokušao da posreduje u mirenju zaraćenih strana i poslao svog saradnika najvišeg ranga, pukovnika Edvarda M. Hausa u višestruke misije kod obeju strana sa predlozima za mir. Njegovi predlozi su ignorisani. Iako su se SAD zvanično držale svoje politike neintervenisanja i ostajanja u stanju mira, domaćoj privredi je dopušteno da funkcioniše na načelu laissez-faire (nemešanja države u privredu), pri čemu su američke banke davale ogromne zajmove Britaniji, Francuskoj i drugim savezničkim silama, tj. fondove koji su velikim delom bili korišćeni za kupovinu municije, sirovina i hrane s druge strane Atlantika.

OVA ČINjENICA nije promakla pažnji Nemaca. A onda je nekoliko događaja, podstaknutih s nemačke strane, prouzrokovalo preokret u stanju stvari. Prvo: izveštaji o zverstvima u Belgiji 1914. godine koje je činila nemačka vojska revoltirali su američku javnost, vređajući njen osećaj za poštenje i hrišćanski etički kodeks. Drugo: dana 7. maja 1915. godine, jedna nemačka podmornica torpedovala je i potopila Kjunardov prekookeanski brod Luzitaniju, pri čemu je izginulo mnogo američkih civila, putnika. Ovo potapanje je okrenulo američko javno mnjenje protiv Nemačke i u vojnim kampanjama za regrutaciju postalo ikonički simbol razloga zbog kojeg će se rat voditi kad Amerika u njega uđe.

Konačno, u januaru 1917. godine, Nemačka je dala tajnu ponudu Meksiku da će mu pomoći u povraćaju teritorija izgubljenih u Meksičko-američkom ratu.

Šifrovana diplomatska komunikacija, poznata kao "Cimermanov telegram", krenula je iz nemačkog ministarstva spoljnih poslova i predlagala vojni savez između Nemačke i Meksika: Ukoliko Sjedinjene Države uđu u rat protiv Nemačke, Meksiko bi povratio Teksas, Arizonu i Nju Meksiko. Telegram je presrela i dešifrovala britanska obaveštajna služba. Otkrivanje sadržine tog telegrama razjarilo je Amerikance, naročito pošto je 3. maja nemački ministar spoljnih poslova Artur Cimerman priznao da je telegram verodostojan. Bila je to poslednja kap koja je prelila američku čašu tolerancije i poništila ostatke sentimenta za neutralnost u javnom mnenju.

OBJAVA RATA NEMAČKOJ

POSLE otkrivanja "Cimermanovog telegrama" i nemačke ponude Meksiku o vojnom savezu, predsednik Vilson se obratio Kongresu, zahtevajući "rat koji će okončati sve ratove" i "načiniti svet sigurnim za demokratiju". Dana 6. aprila 1917, Kongres je izglasao objavu rata Nemačkoj. Dana 7. decembra 1917, SAD su objavile rat Austrougarskoj. Američke trupe počele su da pristižu na Zapadni front u većem broju 1918. godine.

SUTRA: Herojska borba za nezavisnost