FELJTON - OČUVANA VEZA SA NEMANJIĆIMA: Car Ivan Grozni nije bio ravnodušan prema svom srpskom poreklu

Ona je to činila u ime očuvanja "prave vere", "zaveta otaca" i svog srpskog, vernog naroda.

Njen cilj je uz to bila odbrana autokefalnosti od ambicija grčke Carigradske patrijaršije, kao i objedinjavanje zemalja u okvirima svoje jurisdikcije.

Svojim prostorom Pećka patrijaršija nadmašila je obuhvat Carigradske patrijaršije.

Njen obnovitelj, patrijarh Makarije Sokolović držao se etničkog načela, ujedinjujući sve zemlje u kojima su živeli Srbi. Ratovi i seobe proširili su ih ka severu i severozapadu, van granica prvobitnih srpskih zemalja. Patrijarsi su neprestano putovali, posećujući i najudaljenije eparhije, pri čemu se duhovno i političko središte Srba nalazilo u Metohiji, u Pećkoj patrijaršiji. U patrijarhovoj tituli sačuvan je kontinuitet sa "Srpskom zemljom i Pomorskom" iz doba Nemanjića. Makarije je sebe nazivao "prvim patrijarhom po drugom obnovljenju ovoga časnoga prestola sve srpske zemlje, zapadnog Primorja i severnim krajevima". Savremeni izvori ga pominju kao patrijarha "sve srpske zemlje i pomorske i severnih krajeva i ostaloga", ali i kao "patrijarha svim Srbima i Bugarima i zapadnoga Primorja i severnih strana".

BAŠ kao i Pećka patrijaršija, bugarska Trnovska patrijaršija je, po slomu Bugarske, nestala iz istorijskih izvora, da bi se našla pod grčkom jurisdikcijom. Crkva i jezik bili su još od doba Vizantije glavna oruđa helenizacije. Srbi i Bugari našli su se tako ugroženi grčkom crkvenom i jezičkom prevlašću, koja je pratila turska osvajanja. Dva slovenska naroda imala su zajedničke protivnike, pri čemu između njih tada nije bilo sukoba. Srpski patrijarsi su i svojim titulama priznavali prisustvo Bugara na svojim teritorijama.

Srbi su vekovima, pod tuđinskom vlašću, živeli u teokratskom poretku. Teokratija je bila njihovo svakodnevno iskustvo, od obnove Pećke patrijaršije 1557, pa sve do smrti vladike Petra II Petrovića Njegoša u Crnoj Gori 1851. godine. Patrijarsi i vladike, monaštvo i mirjansko sveštenstvo bili su njihove duhovne, svetovne, pa čak i ustaničke vojne starešine.

Rusija, novo pravoslavno carstvo na Istoku, uzdigla se upravo u vremenu obnove Pećke patrijaršije. U srednjem veku, u dobu tatarske najezde, ruski monasi prikupljali su milostinju na srpskom dvoru. Kako je tvrdio Teodosije, jedan od njih poveo je Svetog Savu na Svetu Goru.

SA USPONOM Rusije i propadanjem srpskih država, uloge su se promenile. Početak neprekinutih veza predstavlja prvi u izvorima zabeležen dolazak igumana i trojice monaha sa Hilandara u Moskvu (1550) na dvor cara Ivana IV Vasiljeviča, zvanog Grozni.

Usledilo je uspostavljanje dodira Moskve sa Mileševom i ostalim srpskim manastirima. Car, po svemu sudeći, nije bio ravnodušan prema svom delimično srpskom poreklu.

Njegovim staranjem kultovi Svetog Save, Svetog Simeona i Svetog kneza Lazara širili su se u Rusiji, da bi čak izvršili određen uticaj i na rusku državnu ideologiju. U vremenu njenog uspostavljanja, Ivan IV stekao je podršku uglednih srpskih svetogoraca za svoju ideologiju "Trećeg Rima". Hilandarski monasi dobili su materijalnu pomoć, ali su molili i za podršku na sultanovom dvoru za prestanak grčkih i turskih otimanja manastirskih poseda. Bio je to početak dugoročne srpske politike "uvlačenja" Rusije kao zaštitnice u sukobe Srba sa susednim narodima, sa Osmanskim carstvom, ali i kasnije sa ostalim velikim silama.

Prve veze sa Rusijom nisu, bar zvanično, uspostavljali i učvršćivali patrijarsi i vladike, nego najugledniji srpski manastiri. Patrijarsi iz roda Sokolovića, po svoj prilici, nisu bili spremni da izgube svoj privilegovan položaj i sve ono što je pod Turcima tek bilo sticano. Ivan IV je već bio skršio pokušaj Mehmed-paše Sokolovića da prokopavanjem kanala Don-Volga Rusiji preotme pristup prostranim srednjoazijskim stepama (1569-1570). Postoje podaci o tome da je 1585. patrijarh Gerasim Sokolović stupio u dodir sa naslednikom Ivana IV, carem Fjodorom Ivanovičem.

KADA se Rusija našla u "smutnom vremenu" poljskih i švedskih invazija i borbe za opstanak (1598-1613), Srpska crkva okrenula se zapadnim silama. Poraz Turaka u bici kod Siska, koja je označila početak Dugog rata Austrije i Turske (1593-1606), ohrabrio je Srbe na ustanak. Podsticaji su dolazili spolja, ali razloga za nezadovoljstvo bilo je mnogo.

Srpske vezire potiskivali su Arnauti, carstvom se širio talas obnovljenog islamskog fanatizma, srpske starešine na krajinama zamenjivali su muslimani, srpsko stanovništvo gubilo je privilegije, dok su Srpskoj crkvi nametani novi porezi.

Papa Kliment VIII je i pre početka Dugog rata radio na stvaranju velike antiturske koalicije. Austrijski car Rudolf II u Vojnoj krajini već se oslanjao na Srbe. Emisari pape, austrijskog cara i napuljskog vicekralja kretali su se srpskim zemljama, sa glavnom namerom da stignu do Peći i patrijarha Jovana Kantula. Pod uticajem "Slovina" i "Ilira" iz Dalmacije, Dubrovnika i Boke, papa je, naime, posebnu pažnju posvećivao ideji oslobođenja i potom unijaćenja Srba i ostalog pravoslavnog stanovništva jugoistočne Evrope. Računalo se da bi pridobijanje Rusije za rat sa Turskom ohrabrilo i podstaklo Srbe i ostale pravoslavne Balkance. Poljska, bastion protivreformacije, trebalo je da doprinese pobedi nad muslimanima, ali i prevođenju ruskih pravoslavnih prostranstava na uniju. U Maloj Rusiji, potonjoj Ukrajini, unijom iz Bresta (1596), Kliment VIII i Poljaci postigli su nesumnjiv uspeh. Rusija, pa i Poljska bile su, međutim, previše zabavljene sopstvenim nevoljama da bi mogle da prihvate papin poziv na krstaški rat protiv Osmanlija. Diplomatska misija splitskog sveštenika Aleksandra Komulovića, koji je, u ime pape, trebalo da o ratu pregovara sa vladarima Erdelja, Vlaške, Moldavije, Poljske i Rusije završila se neuspehom.

SUTRA: BARJAK SA LIKOM SVETOG SAVE