FELJTON - LIKVIDACIJA KRALJEVSKIH BANAKA: Vlast je 1944. pristupila izgradnji socijalističkog bankarstva

Kao što se većina stvari promenila iz korena, tako je došlo i do dramatičnih pretumbacija na polju bankarstva. Više ništa nije bilo isto. Banke koje su građanima bile poznate od Vardara, pa do Triglava, jednostavno su nestale, a osnovane su nove finansijske institucije.

Bankarski sistem posle Drugog svetskog rata prošao je više razvojnih faza. Prva, od 1944. do 1946. godine, značajna je po tome što je tadašnja vlast pristupila izgradnji tzv. socijalističkog bankarstva, stavivši prvo pod kontrolu, a zatim pod likvidaciju, privatno bankarstvo stare Jugoslavije. Jedan broj privatnih banaka bio je konfiskovan zbog, kako se tada tvrdilo, saradnje sa neprijateljem. Osnovana je nova savezna banka - Industrijska banka Jugoslavije. Takođe su osnovane i državne banke u svim sedištima tadašnjih republika a jedna od njih, Denarni zavod Slovenije, osnovana je još za vreme rata, marta 1944. godine. Pri kraju ove prve faze bilo je sedam saveznih banaka: Narodna banka FNRJ, Industrijska banka Jugoslavije, Poštanska štedionica, Zanatska banka FNRJ, Združena i poljoprivredna banka, Državna investiciona banka, Jugoslovenska izvozna i kreditna banka. Postojalo je i šest republičkih banaka: Privredna banka NR Srbije, Zemaljska banka za Hrvatsku, Denarni zavod Slovenije, Privredna banka BiH, Makedonska stopanska banka i Privredna banka Crne Gore. Osim toga, bilo je i 59 lokalnih banaka: 22 u Srbiji, 11 u Hrvatskoj, 23 u Sloveniji, 21 u BiH i jedna u Makedoniji.

DRUGA faza, od 1946. do 1948. godine, obeležena je spajanjem banaka što je znatno uprostilo naš bankarski sistem. Krajem 1947. godine spojene su sve banke u jedinstvenu Narodnu banku i Investicionu banku, ali je osim njih ostalo još 59 opštinskih štedionica.

Treća faza, od 1948. do 1952. godine, karakteristična je po tome što su stvorene dve nove vrste banaka: državne banke za kreditiranje zemljoradničkih zadruga i komunalne banke.

Državne banke za kreditiranje zemljoradničkih zadruga osnovane su kao investicione banke seljačkim zadrugama i drugim zadrugama opšteg tipa. U celoj državi bilo je ukupno šest takvih banaka sa 43 filijale i 93 predstavništva pri sedištima Narodne banke.

Osnivanje komunalnih banaka usledilo je radi pružanja jačeg podstreka lokalnoj privredi i komunalnoj delatnosti.

Četvrta faza bila je od 1952. do 1954. godine. Uredba doneta 1952. godine ozakonila je spajanje Državne investicione banke FNRJ i državnih banaka za finansiranje zemljoradničkih zadruga, a komunalne banke su ukinute. Narodna banka FNRJ ostala je jedina banka u zemlji. Ovako velika banka imala je 463 filijale u svakom većem mestu u zemlji.

PETA faza trajala je od 1954. do 1961. godine. Nju karakteriše decentralizacija i specijalizacija kreditne funkcije bankarskog sistema, uvode se nove kreditne organizacije, komunalne banke, gradske i zadružne štedionice. Narodna banka je ponovo postala centralna banka zemlje. Prve komunalne banke pojavile su se krajem 1954. godine.

Od maja 1956. godine do maja 1957. godine dolazi do bržeg osnivanja komunalnih banaka kao posledica jačanja i sređivanja novih srezova i opština i povlačenja Narodne banke iz sedišta ukinutih srezova. Važan je bio i uticaj u to vreme osnovanog Saveza komunalnih banaka i štedionica koje su ohrabrivali pojedine lokalne odbore da osnivaju nove banake.

U Jugoslaviji je bilo 66 sreskih komunalnih banaka, koje su zajedno sa filijalama činile 241 organizacioni deo, i 67 opštinskih komunalnih banaka. Od svih republika tadašnje Jugoslavije Srbija je imala najveći broj, 31 sresku komunalnu banku, 71 filijalu i 21 opštinsku komunalnu banku bez filijala. U 1957. godini u Srbiji je radila jedna gradska štedionica. Gradske štedionice postojale su i u Hrvatskoj i Sloveniji. Osnivanjem komunalnih banaka prestale su da se otvaraju nove gradske štedionice. Narodna banka FNRJ na ove bankarske jedinice prenosi poslove platnog prometa, kreditiranja i kontrole društvenog obračuna privrednih organizacija, trgovina na malo, ugostiteljstva, zanatstva i stambeno-komunalne delatnosti, kao i poslovanja sa zemljoradničkim zadrugama. Istovremeno, komunalne banke preuzimaju od Narodne banke i vođenje knjigovodstva izvršenja budžeta narodnih odbora, srezova i opština, kao i službu društvenih investicionih i stambenih fondova ovih političko-teritorijalnih jedinica.

Na taj način obavljala se postepena reorganizacija bankarskog aparata.

KOMUNALNE banke obavljale su više različitih poslova: kreditiranje obrtnih sredstava privrednih organizacija, trgovine na malo, ugostiteljstva, zanatstva, stambeno-komunalne delatnosti i manjih preduzeća iz ostalih privrednih oblasti, kreditiranje narodnih odbora i odobravanje potrošačkih kredita stanovništvu. Osim toga, vode žiro račune i račune fondova svojih komitenata i obavljaju platni promet za njihov račun, vode društvenu evidenciju za svoje komitente, obavljaju blagajničku službu i vode knjigovodstvo po budžetima narodnih odbora, pružaju usluge društvenim investicionim fondovima narodnih odbora, prikupljaju uloge na štednju i primaju sve ostale depozite.

Najveći plasman komunalnih banaka u privredi odlazio je na industriju i rudarstvo, poljoprivredu, trgovinu na malo i veliko, spoljnu trgovinu itd. Potrošačke kredite odobravaju komunalne banke i gradske štedionice a Narodna banka i zadružne štedionice samo u mestima gde ne postoje poslovne jedinice komunalnih banaka. Od ukupno plasiranih sredstava za potrošačke kredite plasmani komunalnih banaka su 83%.

Komunalne banke imale su sa 31. 12. 1957. godine ukupno 12.850 službenika. Najveći broj zaposlenih u bankama imala je Srbija 5.178, od tog broja 3.478 su bile žene. Posle Srbije najviše bankarskih radnika imala je Hrvatska 2.976 i Bosna i Hercegovina - 2.031. Treba istaći da je u svim republikama najveći broj službenika bio ženskog pola, preko 2/3. Od ukupnog broja službenika sa nepotpunom srednjom školom radilo je 35,6 %.

SUTRA: Prvi auto-krediti za građane