FELJTON - FLERT SA RAVNOGORSKIM POKRETOM: Kontakti Andrića sa četnicima nisu bili nepoznanica novoj vlasti

Uz njegov politički angažman i saradnju sa novim vlastima, građanski Beograd i svi oni koji nisu mogli da se pomire sa nastalom stvarnošću, u zatvorenim krugovima, diskretno šire priču da je on tokom okupacije simpatisao Dražu Mihailovića. Neki od njegovih savremenika to beleže u tajnim rukopisima koji će na svetlost dana izaći mnogo decenija docnije. Ovo beogradsko šaputanje o flertu sa Ravnom gorom, u godinama koje su sledile, biće podupirano emigrantskom publicistikom i memoarima koje su objavljivali istaknuti pripadnici četničkog pokreta.

Branko Lazarević, diplomata i jedan od najuticajnijih predratnih književnih kritičara, posle hapšenja i zatvora, sebe je osudio na samoprogon u Herceg Novi. On još 1946. godine, na stranicama svog tajnog dnevnika (objavljen tek 2007) beleži o mlađem kolegi: "U početku se nešto interesovao za Ravnogorski pokret, a tvrdi se čak da je pisao i neka ohrabrujuća pisma nekim četničkim vođama iz Hercegovine...".

KOSTA St. Pavlović, diplomatski činovnik i šef kabineta predratnih i emigrantskih kraljevskih vlada, objavio je u knjizi "Poezija i proza" (Ženeva 1977) da je "Njegova povučenost (Andrićeva, za vreme okupacije) bila, po pričanju nekih zajedničkih prijatelja, samo prividna, jer se bio prilično upleo u pokret otpora, i to na strani generala Dragoljuba Mihailovića, kome je čak, jednom pismenom porukom, izrazio podršku". Vođa četničkog pokreta navodno je bio ushićen kada mu je preneta poruka književnika iz Beograda.

Isti autor u knjizi "Ratni dnevnik 1941-1945" zapisuje sledeće redove: "u četvrtak, 23. decembara 1943: Dobio sam prve vesti od Mladena Žujovića. ... Krišom je dolazio u Beograd. Tamo je viđao Andrića, koji je u Dražinom beogradskom odboru. Veli da je duh u narodu odličan, i da mu je mnogo lakše bilo u šumi no u Kairu". Mladen Žujović je inače bio član Centralnog nacionalnog komiteta, iz inostranstva i čovek od Dražinog najvećeg poverenja.

STEVAN K. Pavlović, poznati srpsko-britanski profesor čija su specijalnost istorija i međunarodni odnosi, inače Kostin sin i priređivač njegovih knjiga, u biografskom eseju "Tri generacije jedne činovničke porodice u Srbiji i Jugoslaviji: Pavlovići, Kosta, Stevan i Kosta", navodi da se u kući Pavlovića u Gospodar Jevremovoj ulici broj 9, koja je danas sastavni deo beogradskog Kulturnog centra, u potkrovlju, gde se nalazio atelje njegove tetke Bele Pavlović, naše poznate slikarke, u toku rata okupljali simpatizeri i članovi pokreta generala Mihailovića, među kojima je bio i Ivo Andrić.

O Andrićevom ravnogorskom pedigreu piše i Dimitrije Đorđević, profesor istorije na Kalifornijskom univerzitetu, a od 1970. i član SANU. U memoarima "Ožiljci i opomene" on kaže: "Brana Stranjaković je bio prisutan kada je 1942. godine Ivo Andrić posećivao njegovog strica, profesora Dragoslava Stranjakovića, člana Dražinog centralnog komiteta."

Siniša Paunović u tekstu objavljenom 1991. u NIN-u piše da je Aleksandar Belić, predsednik Srpske akademije nauka, 1942. godine skrenuo pažnju Ivi Andriću da generali, među njima i njegova rođena braća Vladimir i Emil, govore da je Mihailović "šupljoglavc" i "pijandura". Ivo je, navodno, na to odgovorio da je Draža - "novi Karađorđe".

IRONIJOM sudbine, kako to kod nas počesto biva, i ma kako to naizgled paradoksalno zvučalo, jedini opipljiv dokument o Andrićevim vezama sa ravnogorcima nalazi se baš u njegovom partijskom dosijeu u Kartoteci CK SKJ. Otkrili su ga Ratko Peković i Slobodan Kljakić, i objavili u malčice prećutanoj knjizi "Angažovani Andrić 1944-1954". Reč je o nekoj vrsti karakteristike, koju su tri meseca pošto je Andrić primljen u redove Saveza komunista Jugoslavije 13. decembra 1954. godine potpisali njegovi prijatelji, književnici Marko Ristić i Aleksandar Vučo. U tom, javnosti malo poznatom dokumentu, navodi se sledeće:

"Antinedićevac od prvog dana, Andrić je s odobravanjem i divljenjem primio prve vesti o ustanku u Srbiji, i pobijao je tvrđenje nedićevaca, kapitulanata, i kukavica, da je taj ustanak 'preuranjen'. Iskren rodoljub, čovek koji je u toku Prvog svetskog rata ležao tri godine u austriskim zatvorima, Andrić je verovao da su tzv. nacionalističke snage one koje se nalaze na čelu oružanog ustanka, ali ne ostajući slep pred činjenicama, on postepeno uviđa da su te snage, sa Dražom Mihailovićem, izdajničke, i pošteno revidira izvesne svoje zablude i iluzije. Posle jedne iskrene moralno-političke krize, Andrić se u trenutku oslobođenja našao spreman da obnovi i napretku svoje domovine lojalno pomogne. Njegova dobronamernost i iskrenost u tom trenutku nisu mogle biti stavljene u sumnju i to možda baš zato što njegovo opredeljenje nije bilo plod nekog naglog, oportunističkog obrta, nego jednog sporog, poštenog 'ispita savesti'."

"To znači - zaključuju Peković i Kljakić - Andrićevi kontakti sa četnicima nisu bili nepoznanica za neke ugledne i uticajne predstavnike nove vlasti posle 1944. godine, a verovatno ni za njene represivne organe, oličene u Knoju i Ozni."

SVEDOČANSTVO na ovu temu ostavio je i Kosta Timotijević u zapisu "Zašto je leva građanska inteligencija počinila klasno izdajstvo?" u kome piše: "Mnogi su čekali oslobođenje sa zebnjom u srcu... Marko Ristić i Aca Vučo obrađivali su Ivu Andrića, spasavajući ga od odlaska na Ravnu goru. Navodno je imao i uniformu sašivenu."

Marko Ristić književnik i prvi ambasador Titove Jugoslavije u Parizu, iako je bio Andrićev zaštitnik, nije mogao da odoli a da ga ne ogovara pred Miroslavom Krležom da je Andrić u toku rata "u svečanom odelu svakog 6. septembra, na rođendan kralja Petra II, odlazio u crkvu na bogosluženje za sretan i dug život kraljev".

Autori knjige "Angažovani Andrić" napominju da je na Andrićev odnos prema ravnogorstvu "verovatno uticala i činjenica što su se među ideolozima ovog pokreta i u njegovom političkom rukovodstvu nalazili simpatizeri i pripadnici mladobosanskog kruga i drugih nacionalnooslobodilačkih organizacija iz perioda pre jugoslovenskog ujedinjenja. Osim toga, u političkom krilu ravnogorskog pokreta i u londonskoj vladi, u kojoj je Mihailović imao oslonac, bili su i neki od najuglednijih predstavnika domaće masonerije."

ODBIO DA IDE U SELO BA

STEVAN K. Pavlović u biografskom eseju o porodici Pavlović napominje da je početkom 1944. godine grupa iz Jevremove 9, iz Ravnogorskog odbora, krenula u Dražin štab. Logično je da se pretpostavi da je ovaj odlazak bio u vezi sa Kongresom održanim na Dan Svetog Save (27. januar) u selu Ba koji je trebalo da bude odgovor na dva meseca ranije održano zasedanje AVNOJ-a . Pozvali su i Andrića, ali je on odbio da im se pridruži. Posle rata Andrić nije više dolazio kod Pavlovićevih, nije odao njihove veze sa Mihailovićevim štabom, niti je ko iz tog "kružoka" odao Andrićeve veze sa Ravnom gorom.

SUTRA: MUKE OKO ALBANSKOG PITANjA