NOVI SJAJ BEOGRADSKE ARHITEKTURE: Zavod za zaštitu spomenika kultulture ima ozbiljne planove (FOTO)

Izrada projekata za rekonstrukciju, sanaciju, adaptaciju i restauraciju samo je deo posla koji očekuje nadležne, kako bi čuvena arhitektura prestonice zasijala u novom svetlu. Kuća Bete i Riste Vukanovića, kao i Dom sirotne dece spadaju u tu grupu.

Takođe, Zavod će ući u proces utvrđivanja zgrade Muzeja nauke i tehnike za kulturno dobro. U okviru izdavačke delatnosti u 2021. godini, biće objavljena i dva redovna programa - časopis "Nasleđe" broj 22 i deset kataloga posvećenih kulturnim dobrima na teritoriji grada Beograda.

MUZEJ TOME ROSANDIĆA

Prvi memorijalni muzej u Beogradu otvoren je 1963. godine, u kući koju je sagradio i u kojoj je živeo i radio vajar Toma Rosandić. Stvarao je u Splitu, Rimu, Firenci i Beču, ali njegova vezanost za prestonicu počela je pre Prvog svetskog rata, kada se doselio i nastanio u kući u kojoj se nalazi kafana "?". Rat je proveo u emigraciji. Po povratku u Beograd, 1927. sagradio je na Senjaku svoj dom sa ateljeom.

Testamentom je ostavio gradu Beogradu svoju imovinu - kuću i veliki broj radova, predmete primenjene umetnosti, lična dokumenta, prepisku i vajarski pribor.

Muzej Tome Rosandića je utvrđen za kulturno dobro 1955. godine, a planirano je da se tokom 2021. godine izradi projekat za rekonstrukciju, sanaciju, adaptaciju i restauraciju objekta.

ASTRONOMSKA OPSERVATORIJA

Projekat restauracije, adaptacije i sanacije Astro-geodetskog paviljona biće izrađen u narednom periodu. Tako će najstarija naučna ustanova u našoj zemlji, u srcu Zvezdarske šume biti obnovljena.

Nastanak Astronomske opservatorije vezuje se za osnivanje katedre za astronomiju i meteorologiju na Velikoj školi osamdesetih godina 19. veka. Prvu zgradu opservatorija je dobila 1891. godine u Karađorđevom parku. Zatim je ona podeljena na dve univerzitetske ustanove. Godine 1929. odobrena su sredstva za izgradnju moderne opservatorije. Osnovna polazišta bili su funkcionalni zahtevi i prirodne vrednosti terena. Izabrano je mesto na Laudonovom šancu, koje od tada nosi naziv Zvezdara po "zvezdarnici".

U vreme izgradnje kompleks je obuhvatao površinu od 4,5 hektara i činilo ga je ukupno devet objekata, koji po svojoj prostornoj kompoziciji i načinu oblikovanja fasada predstavljaju značajne primere modernizma. Početkom četvrte decenije prošlog veka Opservatorija je predstavljala najkompleksnije arhitektonsko-urbanističko rešenje do tada realizovano u Beogradu. Utvrđena je za spomenik kulture 2001. godine.

KUĆA BETE I RISTE VUKANOVIĆA

Dom slikarskog para Bete i Riste Vukanovića u Kapetan Mišinoj 13, sagrađen je 1901. godine prema projektu arhitekte Milana Kapetanovića, kao ugaona vila sa vrtom. Koncipirana je kao objekat dvojne namene sa stambenim prostorom u prizemlju i slikarskim ateljeima na spratu. Slikanu dekoraciju glavne fasade, rad Bete Vukanović, čine ornamenti u vidu cvetova perunike i paunovog perja, izvedeni tehnikom freskoslikarstva. U polju iznad glavnog ulaza oslikana je kompozicija sa predstavom tri muze - zaštitnice slikarstva, muzike i igre.

U kući je radila Slikarska škola koju su od 1902. do 1905. godine vodili Beta i Rista Vukanović. Time je označena poslednja etapa u organizaciji umetničke nastave kod nas.

Dom ovih umetnika utvrđen je za kulturno dobro 1984. godine, a sledi izrada projekta restauracije fasade.

SPASIĆEV PASAŽ

Staklena nadstrešnica Spasićevog pasaža na Obilićevom vencu 17a, u narednoj godini trebalo bi da bude rekonstruisana, kao i fasada. Reč je o sačuvanom segmentu Grand pasaža podignutog tokom druge decenije 20. veka prema projektu arhitekte Nikole Nestorovića.

U kontrastu sa otvorenim prizemljem arhitravne konstrukcije, prvi sprat je ispunjen nizovima lučno zasvedenih prozorskih otvora oivičenih dekorativnim repertoarom, koji unosi razigranost i element raskoši u prostor. Na izlazu ka Obilićevom vencu u lučnim uglovima, na prvom spratu pasaža, sa svake strane je smeštena po jedna niša u kojima se sa jedne strane nalazila skulptura Nikole Spasića, a sa druge antička alegorijska predstava.

Spasićev pasaž nalazi se u okviru prostorne kulturno-istorijske celine "Područje Knez Mihailove ulice", koja je utvrđena za kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju.

KUĆA MILANA PIROĆANCA

Objekat ima status kulturnog dobra od 1984. godine, a u 2021. godini za njega se priprema projekat kompletne obnove.

Kuća u Francuskoj ulici 7 je podignuta oko 1884. godine za Milana Piroćanca, jednog od najznačajnijih protagonista političkog života u Srbiji osamdesetih godina 19. veka. Predstavlja tipičan primer reprezentativne gradske arhitekture tog vremena. Reprezentativni efekat objekta, koncipiranog kao slobodnostojeća vila, postignut je simetričnom kompozicijom osnove i bogatom dekorativnom obradom spoljašnjosti. Opšti utisak raskošnosti u enterijeru dopunjavaju gipsana plastika plafona i zidova, ograde od kovanog gvožđa i delovi nameštaja visokog zanatskog nivoa.

Milan Piroćanac, pravnik i pisac, bio je i jedan od osnivača Narodne stranke i predsednik Vlade kralja Milana Obrenovića. U njegovoj kući odvijao se značajan deo političkog i društvenog života Beograda i Srbije krajem 19. veka. Zgrada je potom služila za potrebe diplomatskih predstavništava, a od Drugog svetskog rata u njoj se nalazi sedište Udruženja književnika Srbije.

DOM SIROTNE DECE

Fasada Doma sirotne dece takođe čeka na restauraciju. Ova zgrada je utvrđena za kulturno dobro 1987. godine.

Zgrada je sagrađena 1892. godine, po projektu bečkog arhitekte Antona Haderera. Oblikovana je u duhu akademizma 19. veka, skladnih proporcija i solidne zanatske izrade. Zgradu je podiglo Društvo za vaspitanje i zaštitu dece od dobrovoljnih priloga građana Beograda kao Dom sirotne dece.

Od 1887. do 1918. godine u ovom Domu su stacionirani, školovani i vaspitavani ratna siročad i napuštena deca sa teritorije srpske, a kasnije i jugoslovenske države. Kao vaspitna ustanova, odigrala je veliku ulogu u zbrinjavanju i vaspitavanju dece bez roditelja i njihovoj socijalizaciji. Zgrada u Svetozara Markovića 72 je u potpunosti sačuvala arhitektonske forme i dispoziciju prostora u kome je delovala ova humanitarna i društveno korisna ustanova.

RATNIČKI DOM

Ratnički dom, danas Dom Vojske, ima dva trakta - jedan izgrađen između 1929. i 1932. godine, prema ulici Braće Jugovića i drugi, dograđen 1939. prema Siminoj, Francuskoj i ulici Emilijana Josimovića. Podignut je na placu koji je beogradska Opština poklonila bivšim ratnicima, a na osnovu konkursnog projekta arhitekata Živka Piperskog i Jovana Jovanovića, čije je ovo najznačajnije delo.

Po izgradnji Doma u njega su useljena brojna udruženja i savezi, kao što su Udruženje rezervnih oficira i ratnika, Jadranska straža, Udruženje dobrovoljaca, Sokolska matica, Društvo prijatelja Francuske i drugi. Jedan deo objekta bio je namenjen boravku gostiju iz unutrašnjosti.

Današnja funkcija Doma Vojske ne razlikuje se mnogo od one ustanovljene po podizanju. Ratnički dom predstavlja primer primene romantičarskog metoda u međuratnoj beogradskoj arhitekturi, o čemu svedoči čeona fasada.

Ratnički dom je utvrđen za kulturno dobro 1984. godine. U planu je izrada projekta restauracije fasade.

MUZEJ NAUKE I TEHNIKE

Objekat Muzeja nauke i tehnike, u Skenderbegovoj 51, u kom se nalazila prva opštinska električna centrala, naredne godine trebalo bi da bude proglašen za kulturno dobro.

Prva opštinska električna centrala u Beogradu podignuta je 1892-1893. godine, nakon što je prihvaćeno zalaganje predsednika Opštine beogradske Nikole Pašića da se u srpskoj prestonici uvede električno osvetljenje. Centrala je počela sa radom 6. oktobra 1893.

Oštećenja nastala u Prvom svetskom ratu uslovila su da se u periodu 1922-1928. godine podigne novi objekat u duhu moderne arhitekture. Prva opštinska električna centrala u Beogradu prestala je sa radom 1933. kada je podignuta nova centrala "Snaga i svetlost". Zauzima značajno mesto u modernizaciji Beograda i predstavlja značajan deo industrijskog nasleđa.

KUĆA NIKODIJA I MARIKE BOGDANOVIĆ

Kuća podignuta 1933. godine prema projektu arhitekte Leona Talvija, čeka na prestižnu titulu kulturnog dobra. Modelovana je u eklektičkom sklopu, sa primenom akademskih načela sa elementima neobaroka. Nalazi se na spajanju tri ulice, Svetosavske, Ohridske i Krušedolske. Poseduje kulturno-istorijske i arhitektonsko-urbanističke vrednosti.

Objekat je značajan kao najistaknutije autorsko ostvarenje Talvija, reprezentativno delo međuratnog akademizma i predstavlja materijalno svedočanstvo arhitektonsko-urbanističkog razvoja Beograda.