Hodočašće na bistrim vodama reke Gradac

BISTRE vode reke Gradac zapljuskuju zidove živopisne klisure čije su šume zelena riznica netaknute prirode i skrivnica spomenika burne i velike prošlosti zapadne Srbije. Zato najviše posetilaca hod ili hodočašće kanjonom Gradca počinje u gornjem toku reke koja se posle 14 kilometara od izvora Zelenika u Leliću spaja s Kolubarom u Valjevu.

Reč hodočašće nije preterana, jer se u početnom delu klisure na koji motre drevne kule Jerininog grada na brdu Branig nalaze čuveni manastiri Ćelije i Lelić. Tu su u visokim, surim stenama i mnoge pećine, kelije, gde su srednjovekovni monasi isposnici tihovali gledajući s visine na krajolik koji je slika raja na zemlji.

Tim isposnicama, smatraju naučnici, svoje ime duguje manastir Ćelije, udaljen oko sedam kilometara od Valjeva. Njega vikendom posećuju mnogi ljubitelji prirode pre nego što se puteljkom kraj manastirske kapije spuste na stazu kraj šumnog, svetlucajućeg Gradca.

Ova svetinja je, prema predanju, utemeljena u 13. veku, u doba kralja Dragutina, na ivici kotline koju oko nje sklapa kruna od vrhova Valjevskih planina. Njen izvorni oblik i živopis nisu sačuvani, jer je ovo skriveno mesto uvek bilo utočište i sastajalište Srba željnih slobode. Zato su Osmanlije često palile i rušile Ćelije, a narod ih je posle povratka iz zbegova na nepristupačnom vrhu Branig uporno obnavljao.

U Ćelijama je za sveštenika rukopoložen Hadži-Ruvim, duhovni otac Prvog srpskog ustanka, kraj manastirske crkve je sahranjen Ilija Birčanin, prva žrtva "seče knezova", a manastirski konaci su bili prva ustanička bolnica. U Ćelijama je 1830. knjaz Miloš otvorio prvu internatsku školu autonomne kneževine Srbije, koja je dala mnoge značajne ličnosti. Među njima je bio i budući vladika Nikolaj Velimirović, koji se igrao u bistroj reci, isto kao i današnji mališani koje mame i tate dovode na izlet. Naravno, kupanje je preporučljivo samo za vreme letnjih žega, jer je ovo sveža planinska reka. Do tada po njoj hrabro gaze samo sportski ribolovci mušičari koji se nadmudruju s velikim pastrmkama.

Iako cele godine duž staze koja prati reku od izvora do ušća hodaju planinari i šetaju izletnici, na njoj nema uobičajenog smeća koje ruži i sramoti Srbiju. Zato duž gornjeg toka reke nije nikakvo čudo videti ljude koji bez zazora piju vodu s bistrih slapova. Valjevsko Ekološko društvo Gradac, jedno od najstarijih u Srbiji, koje pazi i održava kanjon, s ponosom ističe da je gradačka voda jedna od najčistijih u Evropi.

Čuvari kanjona dežuraju u brvnari na zelenom bajkovitom proširenju klisure zvanom Vratoca, što označava vratnice ili ulaz. Tu su arheolozi otkrili ostatke episkopske crkve i donji ulaz u tvrđavu u narodu zvanu Jerinin grad, nedaleko do brvnare ekologa gde na odmor i osveženje svraćaju moderni ljubitelji prirode. Ekolozi su spremni da priteknu u pomoć u svakoj prilici, pa su reporterima "Novosti" pozajmili ribarske čizme i poštedeli ih gacanja po ledenoj reci koja je odnela mostić do podnožja tvrđave koja je obavijala vrh Branig.

- Naselje je ovde postojalo još u gvozdeno doba, a veliku tvrđavu su napravili Rimljani - kaže arheolog Radivoje Arsić iz valjevskog Zavoda za zaštitu spomenika, rukovodilac istraživanja na Jerininom gradu. - Vešti graditelji pozne antike su na strmim padinama podigli visoke zidine i četiri kule koje su štitile grad. Rimljani su grad napustili posle invazije u 6. veku, ali on nije dugo ostao prazan. Artefakti svedoče da je od 8. do 10. veka bio u sastavu prednemanjićke Srbije, sve do vremena kneza Časlava.

Uporniji posetioci ne žale napor da obiđu ovaj čudesni prostor iznad vertikalne kamene litice nazvane Šareno platno i pogledaju temelje, ostatke tvrđave, uživajući u vidikovcima na klisuru.

SVETI AVA IZ ĆELIJA

Sveti Ava Justin Popović, jedan do najvećih mislilaca pravoslavnog hrišćanstva i osnivača Srpskog filozofskog društva, proveo je poslednji deo života u manastiru Ćelije. Njegovim moštima u manastirskom hramu danas dolaze da se poklone mnogi vernici.