Filantropija i od rata jača

NIJEDNO zlodelo nisu učinile češke formacije na Rudniku u Prvom svetskom ratu, koje su tada prisilno u sastavu armade Austrougarske upravljale Rudnikom i okolinom! Nijedan život Srba Česi nisu ugasili, nijedno crkveno zvono nije odneto, pa rastopljeno za topove... Sav taj užasni rat nije ugasio ovu slovensku filantropiju!

Ovo su zajednički zaključci, ali i istorijski podsetnik, ambasadora Republike Češke u Srbiji Tomaša Kuhte i Društva srpsko-češkog prijateljstva iz Gornjeg Milanovca, domaćina njegove ekselencije u tom gradu, na Rudniku i drugim delovima Rudničko-takovskog kraja. Češka ambasada i Šumadinci oživljavaju iskrene (više)stoletne veze dvaju naroda, od političkih do emotivnih, pojedinačnih, prema sve novijim saznanjima.

TIM saznanjima posvećen je Momčilo Paunović sa Rudnika, predsednik Društva i nalazač brojnih nepoznatih (f)akata o odnosima Čeha i Srba kroz istoriju.

Pročitajte još: Češki dom ostaje vlasništvo Srbije

- Češki oficiri i privrednici su u Velikom ratu na Rudniku boravili sa porodicama, izuzetno se lepo slagali sa rudničkim porodicama. Mnogi su radili u Rudniku olova i cinka. Gradili su žičaru, prugu od Rudnika do Milanovca, prokopali 468 metara novih tunela... Nakratko, dobre odnose sa Srbima poremetio je pijani Mađar, oficir Crno-žute monarhije, naredivši da se spali jedan objekat. Tragamo za ostavštinom Čeha koji je bio više etnolog nego oficir. Govorio je sve slovenske jezike, zapisivao epitafe sa grobalja, išao na srpske sahrane, najavljivao: "Naricanje, etnološki element, izumrlo je već u Češkoj i Nemačkoj, izumreće i u Srbiji" - pripoveda Paunović.

GORNjI Milanovac je ponosan na porodice Čeha koje su tu živele i zadužile ga znanjem: Havel, Rosival, Havelka... Ambasadora Kuhtu vodili su u obilazak Tešića vile usred grada, koju je davno projektovao Čeh Jaroslav Prhal, ali je KPJ oduzela vlasnicima. Njen naslednik je 89-godišnji Vojo Mandić. Naviru tužne uspomene...

Još se prepričavaju dogodovštine iz znamenitog prijateljstva ovdašnjeg seljaka Jeremije Nedića i - nakon raspada Austrougarske, prvog predsednika tadašnje Čehoslovačke, Tomaša Masarika (1850-1937)! O svim tim saznanjima uveliko se pripremaju publikacije, na srpskom i češkom jeziku.

- Na stogodišnjicu zasnivanja tada jugoslovensko-čehoslovačkih diplomatskih odnosa, Momčilo Paunović i saradnici uradili su dragocenu izložbu fotografija i dokumenata o Česima koji su sa svojim porodicama živeli na Rudniku, nažalost, u uniformama armade Crno-žute monarhije. Na slikama se jasno vidi njihovo prijateljstvo sa Srbima. Našli su dobar put u zajednički život, koji je stvorio izvanredne situacije. Razumeli su se, mislili i osećali isto. Tako treba da rade Češka i Srbija danas - smatra ambasador Kuhta.

Vitezslav Knejfl

SRPSKO-češko bratstvo nadvisilo je užase Velikog rata zahvaljujući i oficiru omražene Austrougarske, kapetanu Vitezslavu Knejflu, Čehu, vojnom guverneru Rudnika od 1917. do kraja rata. Osim javno ispoljavane čovečnosti i druželjubivosti prema Srbima, Knejfl je ostavio dragocena fotografska svedočanstva o životu onovremenog Rudnika, i to onom iza krvave zavese svetskog sukoba. Rođen u Banji Belohrad, 1910. je završio studij u Pragu, postao profesor matematike i fizike. U ratu, kao rezervni potporučnik služio je u pozadinskim jedinicama. Kao kapetan, aprila 1917. raspoređen je u Srbiju, na Rudnik, gde je do 28. oktobra 1918. bio vojni guverner.

Filantropski vitez Vitezslav Knejfl je na Rudniku živeo sa ženom Magdalenom Šmeličkovom i sinom Viktorom (1914-2000). Posle rata, živeli su u Melniku, gde im se rađa drugi sin Mirko (1920-1999) kojem je Vitezslav dao ime - u čast Srba. Posle Drugog svetskog rata, Vitezslav Knejfl je, bivši u nemilosti komunističkih vlasti, prognan u češko selo Tupadli.

- Prijateljstvo naša dva naroda traje od srpskog cara Dušana i češkog kralja Karla, a sloboda malih naroda jača je od sile velikih - deo je podsetnika Srba i Čeha.

Ambasador Tomaš Kuhta sa domaćinima u Gornjem Milanovcu

JAN NEVOLA

PRVI grad u Srbiji, Gornji Milanovac, koga je 1853. u srcu zavičaja Obrenovića osnovao knez Aleksandar Karađorđević, bio je izgrađen po srednjoevropskom modelu. Projektovao ga je Jan Nevola, Čeh. Od centralnog trga ulice se pružaju ravno, pod pravim uglom, kao i one što se s njima ukrštaju. Milanovac, isprva zvan Despotovica, zahvaljujući Janu Nevoli nikada nije imao turske krivudave sokake!

DVA BRATSKA GRADIĆA RUDNIKA?

NA naše pitanje postoji li obostrana želja da Gornji Milanovac, koji ima pobratimske gradove u Evropskoj uniji, na Balkanu i Rusiji, stekne pobratima u Češkoj, njegova ekselencija i Momčilo Paunović odgovaraju oberučke i potvrdno.

- Postoji češki gradić Rudnik, živi kao i naš Rudnik - predlaže Paunović. Sa tim se slaže i ambasador Kuhta, ali prepuštaju vlastima dveju država da obave tu proceduru.