Rajsovi zapisi vode do istine

VEOMA je važno da, na osnovu dokumenata i istorijskih činjenica, a ne vođeni emocijama, utvrdimo državno-političku odgovornost za pokretanje Prvog svetskog rata, ali je još važnije da istražimo i obradimo pojedinačnu i porodičnu odgovornost onih koji su počinili zločine.

To za “Novosti” kaže Robert Gokl, austrijski istoričar i režiser mlađe generacije, čiji je dokumentarni film “Put u rat”, snimljen pre tri godine za javni medijski servis ORF, predstavljen u Novom Sadu u okviru manifestacije “Muzeji Srbije, deset dana od 10 do 10”.

- Tužna je činjenica za nas Austrijance to što su oba svetska rata potekla baš sa austrijskog tla i zato nam je zadatak da građanima predočavamo i objašnjavamo šta se sve dešavalo u našoj istoriji, u kojoj mnogo toga nije bilo dobro.

Naglašavajući da je takvo podsećanje neka vesta “opomene” sadašnjoj i budućim generacijama da se ratna zla više ne ponove, Gokl ističe da je u radu na filmu, kao i u drugim svojim istraživanjima, nastojao da maksimalno koristi istorijske činjenice i dokumenta, među kojima su mu izveštaji Arčibalda Rajsa o ratnim zbivanjima na tlu Srbije bili jedan od dragocenih izvora.

- Prvi svetski rat je otpočela Austrougarska objavom rata Srbiji, a pripreman je i vođen u kontekstu tadašnjih istorijskih okolnosti i u skladu sa vekovnom tradicijom vođenja ratova. S druge strane, važno je i da potomci onih koji su u tome učestvovali, saznaju da su njihovi preci činili takve stvari - kaže Gokl ističući da posledice koje je Srbija pretrpela u Velikom ratu “zastrašujuće za jednog istoričara i javnost u celini”.

U stvaranju ovog dokumentarca Gokl je koristio i istraživanja savremenog austrijskog fotoistoričara Antona Holcera o ratnim zločinima Austrougara protiv civilnog stanovništva, koja su objavljena u knjizi “Dželatov smešak”. To delo je izašlo i u Ediciji “Srbija 1914-1918”, u izdanju novosadskog “Prometeja” i RTS-a.

- Za mene kao istoričara bitno je da istražimo i obradimo pojedinačnu, porodičnu istoriju. Da utvrdimo odgovornost za ono što su uradili naši dedovi ili očevi u tim ratnim vremenima. Država je uvek daleko od nas pojedinaca, i zato treba da odgovorimo na pitanje šta je uradio pre svega onaj čija krv teče našim venama - ističe Gokl.

To saznanje zasnovano na činjenicama, kako dodaje, potrebnije mu je da sazna da li je država politički odgovorna za rat i zlodela.

- A negovanje kulture sećanja na posledice zalog je za budućnost evropskih demokratskih društava bez velikih konflikata i ratnih sukoba - poručio je Gokl.

ISTRAŽIVAČKI O RATOVIMA

- U AUSTRIJI su, poslednjih godina, vidljivi značajni pomaci u istraživanju tematike svetskih ratova - kaže dr Gordana Ilić Marković, slavista na Univerzitetu u Beču, koja je u Matici srpskoj održala predavanje o propagandi u Prvom svetskom ratu na primeru Austrougarske monarhije i Kraljevine Srbije. - Austrijski i nemački istoričari toj temi sve više pristupaju preko ličnih dokumenata i izvora, koji su veoma značajni.