(Po)časti ili ubistvo kocem

NAROD je čeznuo za tvorcem slobode svoje; za onim koji je pune 24 godine srećno upravljao Srbijom. Pravda Božja i suze narodne vratiše Srbiji opet starog gospodara - doslovno, 1901, piše hroničar Milivoj J. Malenić u knjizi "Posle četrdeset godina", koja je dragocen spomen na znamenitu, prelomnu, Svetoandrejsku narodnu skupštinu koja je trajala od 30. novembra 1858. do 31. januara 1859. Malenić iznosi zbivanja tokom nje, a zanimljive su uloga i sudbina narodnih poslanika iz takovskog kraja, kolevke Obrenovića. Oni su od "baze" koju su zastupali doživeli: (po)časti, jade, a jedan je čak do smrti umlaćen kocem.

Svetoandrejske poslanike iz takovsko-rudničkog kraja Malenić navodi, "po zvanju i činu", ovako: Boža Božović, predsednik Okružnog suda u G. Milanovcu; Mladen Žujović, načelnik okružni u G. Milanovcu, Petar Protić, okr. prota rudnički.

A 40 godina kasnije, parlamentarci slavljenici iz tog kraja bili su: Vuja Vasić, trgovac iz Despotovice; Đorđe Jelić, zemljodelac iz Brđana; Jovan Damjanović, trgovac iz Koštunjića; Pavle Milojević, zemljodelac iz Ljutovnice; Vučić Jovanović, kmet iz Mutnje; Arsenije Raičević, zemljodelac iz Družetića; Sima Radojević, kmet iz Gojne Gore.

Predlog Narodnoj skupštini 12. decembra 1898. o slavi jubileja Svetoandrejske skupštine podneo je poslanik Ivan Stanisavljević. U odboru, kraljevski poslanici su bili predsednici dveju opština kod Milanovca: Ivan Đorđević iz Gornje Crnuće i Svetozar Borovnjak iz Brezne. Pored njih, iz kraja kolevke Obrenovića poslanik je bio Rajko Jakovljević Galičevac. Doživeo je najcrnju sudbinu - brutalno ubistvo kocem, zbog zalaganja za evropske standarde.

- Skupštini je predložio zakon da se oka, zaostala merna jedinica turskog doba, preinače u kilogram, te da se duvan više ne zavija nego pakuje u paklice. Po meri Evrope. Beše to udar na šverc duvana, tad uveliko sađen po ovom kraju i Srbiji. Moćnici su angažovali ubice iz Bajine Bašte. Zatekli su Galičevca uveče u kafani s ljudima u Beršićima, kod Takova, i izveli ga napolje tobože zbog nekog dogovora. Niko nije slutio zlo... Vezali su ga običnim i lancem zvanim vlaček, za balvane, odveli putem prema Osaćanskim krivinama, pa ga vezanog do smrti tukli kocem. Nađen je tu mrtav, ujutro. Kreće istraga, žandarmi raspišu nagradu, traže i lance kao dokaz. Narod je tad spevao: "Svaka alka stodinarka, od vlačeka hiljadarka". A za uzrok ubistva: "Što pretvori oke u kiliće, zapakova duvan u pakliće?" Nije bio bogataš, samo ugledan čovek, s nadimkom po rodnom zaseoku Galič više Beršića, gde je i sahranjen. Na mestu ubistva, narod mu je postavio krajputaš - objašnjava istoričar umetnosti Radoš Gačić, kustos milanovačkog Kulturnog centra.

ZAGRIŽEN DEMOKRATA

U HRONIKAMA iz doba Obrenovića, (straho)vlade ili kako god je ko nazivao, ime Ivana Đorđevića (1863-1943) stoji kao časno. Iako član Demokratske stranke, koja je od države tražila popuštanje stega i više prava narodu, triput beše poslanik. Dvaput na molbu samih kraljeva, Milana pa Aleksandra! Originalno rešenje o njegovom postavljenju za poslanika kraljevskog čuva se u Beogradu.

- Decenijama je trgovao grožđem, šljivom i šliperima (starinski pragovi za pruge). Oko 1900, imao je prvu vetrenjaču za vršidbu u celom kraju. Njegov rođeni brat Jovan, trgovac u Beogradu, i Ivan odlično su sarađivali. Ujak im je bio vladika žički Vićentije (Krasojević). Poštenim seljacima su on i supruga Mirosava menice garantovali svojim imetkom. Zagrižen demokrata, nikada zaljubljenoj ćerki nije oprostio bežaniju od kuće i udaju za momka čiji je otac bio radikal. Živeo je za politiku i Kraljevinu Srbiju - setno nam priča Vera Stanković (69), Ivanova praunuka.

BEZ MRLjE

MRLjE na zastupanju "baze" takovske nema ni pomenuti Svetozar Borovnjak, predsednik tadašnje opštine Brezna (sada selo na putu Milanovac - Požega) i član Zakonodavnog odbora kraljevske Narodne skupštine. Narod je cenio njegov rad, u ime naroda.