Vojvođanske priče: Prva Pajina hiljadarka

VRŠČANIN Paja Jovanović (1859-1957) ostavio je dubok trag u srpskom i evropskom slikarstvu, ali je malo poznato da je on ušao i u istoriju naše numizmatike, kao autor crteža jedne od naših najleših novčanica - od 1.000 dinara, koju je Narodna banka Kraljevine Jugoslavije izdala 1. decembra 1931. godine, a u opticaj pustila tek 1. januara 1933.

Osim po lepoti i prefinjenosti, ova novčanica je specifična i po tome što je na njoj prvi put na nekoj našoj novčanici prikazan lik poznate žene, istorijske ličnosti - kraljice Marije Karađorđević.

Kraljičin lik dominira u levom uglu aversa (prednje strane) novčanice. Njega je Paja nacrtao na osnovu skica i studija, koje je radio između 1925. i 1927. godine, a koje se sada nalaze u njegovom legatu u Beogradu. Na vodenom žigu, koji se nalazi na sredini, prikazan je lik kralja Aleksandra Prvog, dok je na desnoj strani aversa predstavljen orao u letu. Na naličju novčanice, reversu, prikazane su dve žene - jedna sa srpom i snopom žita u ruci, a druga sa mačem i štitom sa državnim grbom.

- Crtež je jasan i odaje lakoću i virtuoznost. Podstiče na iluziju monumentalnosti, u kojoj su kombinovani folklorni elementi i portret. Do danas ona se smatra jednom od naših najlepše dizajniranih novčanica - kaže Ljiljana Bakić, kustos Gradskog muzeja u Vršcu.

Prva "Pajina novčanica" izdata je u vreme kada je guverner Narodne banke Kraljevine Jugoslavije bio Ignjat J. Bajloni. Zvaničnih podataka o tiražu nema, ali kako stoji u knjizi Jovana Hadži Pešića "Novac Kraljevine Jugoslavije 1918-1940", pretpostavlja se da je štampano između 10 i 11 miliona komada, koji su, međutim, bili u upotrebi manje od deset godina - do 1941.

NA METI FALSIFIKATORA 17 PUTA

NOVČANICA je čak 17 puta bila na meti falsifikatora, ali su samo dva bila uspešna. Zbog falsifikovanja mašinskom štampom Stjepan Vidaković i Stjepan Šohinger 1937. godine osuđeni na dugogodišnju robiju.