Skriveno blago Župe

U VINOGRADARSKIM naseljima u Župi se pre jednog veka živelo kao u jednoj kući. Kako su potomci Aleksandrovčana ljuljali bebe u kolevkama u vreme berbe, kako su merili grožđe i pretakali vino u slavnim "poljanama", kako se autentično nazivaju ta naselja, danas se može videti jedino u Muzeju vinarstva i vinogradarstva.

"Poljane" su nicale podno Kopaonika, Goča, Željina, duž Ibarske doline i u Župi ih je sačuvano 24.

- Nije slučajno što je "Poljanski dvor", specijalni deo muzeja u kom smo rekonstruisali život u tim naseljima, izaziva najveće interesovanje posetilaca - priča za "Novosti" vodič Zoran Stanić. - Retko ko poseti Kopaonik ili Vrnjačku Banju, a da ne svrati u dvor. Studenti poljoprivrede, turisti iz Rusije, Švdeske, Nemačke, Francuske redovni su gosti.

I sam muzej smešten je u nekadašnji vinski podrum Poljoprivredne škole "Sveti Trifun" (ranije vinodeljske-voćarske škole sa internatom). Temelji zgrade postavljeni su davne 1924. godine u provansalskom stilu. I danas upravo tu praksu imaju budući vinari i vinogradari, a uče i o istoriji starinskih alatki, muljača, vaga, buradi. Svaka presa, svaki kazan ima priču i istoriju. Dragocene fotografije enologa i podrumara, koji su načinili pionirske korake u porodičnim vinarijama, odslikavaju težak trud.

- Poljane su zakonom zaštićene, a pored rekonstrukcije života u njima, postavili smo i originalnu burad i bačve i druge posude gde su se čuvali vino i rakija krajem 19. i početkom 20. veka - pojašnjava Stanić. - Najstariji eksponat star je više od 100 godina i poreklom je iz sela Bogote, reč je o jedinstvenoj prskalici u koju se stavljala smesa za zaštitu loze. I bečka aparatura za obradu grožđa slične je starine.

Preci Rajkovića, Zdravkovića, Ćosića, Minića, Botunjca, Nikolića i drugih renomiranih župskih porodica i tada su obrezivali lozu i poštovali Svetog Trifuna kao porodičnu slavu.

- Vino proizvodimo oko 500 godina, metoh smo dobili od manastira Žiča, a još čuvamo pasoš čukundede Jovana iz 1865, kojim se dozvoljava trgovina pićima sa Austrougarskom - kaže vinar Saša Ivković.

Dragocene fotografije izložene u muzeju

U popisima iz 1834. godine već se spominju župski vinari. Tako slavni Rajkovići imaju pohvalnicu za njihov "rskavac" lično od Aleksandra Prvog Karađorđevića iz 1933. godine, dok su Zdravkovići iz čuvene Vinarije "Budimir" sačuvali zahvalnicu kralja Milana koja datira iz 1878, i u kojoj se vladar zahvaljuje na darivanju srpskih ratnika pred rat sa Turcima.

- Verujem da nema starije tradicije vinarstva i vinogradarstva od naše - ume da kaže Jugoslav Stajkovac, dugogodišnji predsednik ošštine. - I sada imamo skoro 3.000 hektara pod vinogradima i oko 90 manjih i većih preduzeća koja se time bave.

U Muzeju vinarstva i vinogradarstva moguća je i degustacija. Samo iz malih aleksandrovačkih vinarija godišnje se "natoči" oko 20 vagona vina, koja dospevaju na trpeze Evrope, SAD, Azije. Sve ih je više i u ekskluzivnim restoranima u svetu, gde cene i ukus i autentično poreklo vina.

IAKO ima zapisa da je 1196. godine veliki župan Stefan Nemanja manastiru Studenica poklonio vinogradarska sela, a francuski konzul Deko 1904. godine Župu naziva "srpskom Šampanjom", brojni tragovi poljoprivrede datiraju i hiljadama godinama ranije. U Zavičajnom muzeju Župe, koji ima fototeku sa čak 6.000 fotografija i negativa, biblioteku sa 1.500 knjiga, tako se čuvaju četiri figurine sa lokaliteta Vitkovačko polje, "pokretne" "Lejdi of Aleksandrovac" (4500-3200. g.p.n.e.), kao i jednako popularne terakotne figurine "Venuds" i "Madam de Venčac" i one predstavljaju, prema rečima istaknutog naučnika Ivana Brborića, direktora muzeja, dela prvih preistorijskih zemljoradnika na župskim prostorima.