Praistorijsko groblje u porti Valjevske Gračanice

VALJEVO - Iako su tokom istraživanja u porti hrama Valjevske Gračanice bezmalo svakodnevno bili izloženi pretnjama i kletvama takozvanih čuvara gračaničkih, koje predvodi lažni monah Dragan Davidović, arheolozi ovdašnjeg Zavoda za zaštitu spomenika kulture uspeli su da dođu do značajnih otkrića. Ispod ostataka najstarijeg manastirskog konaka našli su, po svemu sudeći, praistorijsko groblje.

Do tog otkrića došli su, uslovno rečeno, usput, dok su ispitivali starost crkve Svetog Arhangela Mihaila u Tubraviću, u narodu poznatije kao Valjevska Gračanica, koja će, kad bude napunjeno buduće veštačko jezero - hidroakumulacija „Rovni“, biti potopljena. Pouzdanih podataka o datumu njene gradnje nema, ali predanje kaže da je krajem 13. veka obnovio kralj Dragutin.

- Utvrdili smo da je konak podignut na grobovima starijim od crkve, postoje određene pretpostavke da humke potiču iz praistorije, jer su pokojnici sahranjeni u pravcu zapad - istok, suprotno od pravoslavnih običaja - kaže arheolog Radivoje Arsić, direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Valjeva. - U grobovima smo zatekli alatke od kremena, što navodi na sumnju da je taj lokalitet upotrebljavan za neke sakralne potrebe, još od praistorije.

Pored same crkve, arheolozi stalno otkrivaju skelete na groblju iz srednjeg veka. Groblje je postojalo bar tri veka, u vreme bivstvovanja manastira, kojeg su zavojevači više puta rušili i palili. A starost groblja pronađenog ispod konaka preciznije će biti utvrđena analizom posmrtnih ostataka pomoću radioaktivnog ugljenika C-14.

- Najstariji manastirski konak bio je površine 13 sa osam metara, od njega su ostali samo temelji i zidan je verovatno krajem 15. veka - kaže arheolog Dejan Bulić iz Beograda. - Drugi konak koji smo prethodno otkrili na istočnoj strani crkve datira s kraja 16. ili početka 17. veka. U podu starijeg konaka našli smo ognjište, kuhinjsku grnčariju, dva ugarska novčića, kojima takođe treba odrediti starost.

Crkva je osamdesetih godina prošlog veka proglašena za spomenik kulture od istorijskog i društvenog značaja. Stručnjaci su procenili da nije moguće da hram bude premešten na drugu lokaciju, kako bi se spasao od potapanja, jer je građen kamenom različite veličine, zalivanim živim krečom, što onemogućava rušenje i ponovno podizanje bogomolje.

- Dok su i prošlog leta trajala ometanja radova u porti crkve, došli smo do jednog od najznačajnijih otkrića u obližnjim Brezovicama - kaže Arsić. - Na padinama Povlena našli smo kameno utvrđenje staro 3.000 godina. Dalja istraživanja pokazala su da je u pitanju najstarija upotreba kamena na prostoru Srbije. Ovo područje bilo je, milenijum pre Hrista, mesto na kojem su živeli Iliri i Tribali, pa se pretpostavlja da su oni gradili ovu utvrdu.