Šta su Crnogorci mislili i govorili o sebi u minulim vekovima

CRNA Gora i Srbija, srpstvo i crnogorstvo, dva oka u glavi, pa razrok bratski pogled. Teme stare, a u vreme sadašnje, veoma aktuelizovane. "Češljaju" ih, najčešće zarad dnevnopolitičkih interesa, partijski čelnici, kojima oni koji su se školovali za učenje prošlosti, a uglavnom kvazistoričari, serviraju "činjenice". Najčešće one koje treba da "dokažu" da je Crna Gora oduvek svoja, samobitna i dovoljna, da sa Srbijom i srpstvom gotovo i nema nikakvih istorijskih, nacionalnih, pa ni kulturnih veza. Ide se dotle da pojedinci tvrde da Crnogorci i nisu slovenskog porekla! Iz istorije su proterani Nemanjići, Njegoša neprestano "popravljaju", ćirilica živi samo u retkim "oazama" kulture gde se govori i piše srpski.

A kako je to, doista, bilo u prošlosti, onoj daljoj i onoj sasvim bliskoj, kada je to bila "zemlja zla i čojska, svoja i prokleta, umna, srpska i viteška", kako su sebe i svoj narod doživljavali i tumačili oni koji su bili na čelu Crne Gore, u vreme kada je ona bila samostalna država, slobodna, a stalno napadana, a od Berlinskog kongresa 1878. i međunarodno priznata država? Pre svih, umni vladari iz slavne dinastije Petrović-Njegoš.

- Listajući istorijsko štivo, istoriografiju i literaturu, pretresajući obimnu arhivsku građu, jasno vidimo da naši preci nisu bili tako neznaveni, kako žele neki političari, pa i istoričari, da ih predstave - kaže Jovan Markuš, publicista, rođeni Cetinjanin, koji je bio i predsednik opštine u drevnoj prestonici. - Što se tiče crnogorskog srpstva i crnogorstva kao esencije srpstva, najbolje su to artikulisali najreprezentativniji Crnogorci. Pre svega, to su svi do jednoga vladari kuće Petrovića.

RODONAČELNIK ove dinastije vladika Danilo je zapisao u rukopisnom jevanđelju koje je poklonio Pećkoj patrijaršiji: "Danil, vladika cetinjski Njegoš, vojevodič srpskoj zemlji..."

Sledeći vladika Sava Petrović, u pismu moskovskom mitropolitu Platonu februara 1776. između ostalog piše: "Tome će radosni biti svi srpski arhijereji i sav srpski nacion, i to potpisuju s radošću..."

Znameniti Petar Prvi Petrović, potonji Sveti Petar Cetinjski, svetovni i duhovni gospodar Crne Gore koji je predvodio svoj narod mačem, kletvom i molitvom, uoči boja na Martinićima 1796. poručuje: "Zato na oružje i na krvavo polje mili vitezovi, da pokažemo neprijatelju šta su kadre junačke gore. Da pokažemo da u nama srbsko srce kuca i srbska krv vrije..."

A KAKO tek misli i piše najumniji Petrović, vladika i gospodar, Petar Drugi - najveći pesnik slovenskoga juga? Da ne pominjemo "Gorski vijenac", u kojemu, "zarobljen i prosvetljen" kosovskim mitom, kuka nad "srpstvom ugašenim" i neprestano se "topi u srpske nesreće", što najšira javnost zna. Svoje kultno delo Njegoš je, konačno, posvetio "prahu oca Srbije", Karađorđu besmrtnome. U manje poznatoj pesmi "Nahije", svom rodnom kraju, Njegušima u Katunskoj nahiji, lovćenski genije dovikuje: "Ti si mati srpske Gore Crne." Zbirku "Pustinjak cetinjski" 1834. godine posvetio je "srpskom rodu". U posveti stoji: "Srbin srpskom rodu svome, ovo djelce posvećuje, njegovo je sitno cvijeće po livadi pravoj srpstva, i uzraslo i pobrato i u vijenac rodu dato."

Hroničar Jovan Markuš, Državnik Kralj Nikola

Episkopu užičkom Nikiforu Maksimoviću, na kalendaru "Danica", leta 1833, umesto potpisa, Njegoš ispisuje stihove: "Ime mi je Vjeroljub, prezime mi Rodoljub, Crnu Goru, rodnu grudu, kamen paše odasvudu. Srpski pišem i zborim, svakom gromko govorim: narodnost mi Srbinska, um i duša Slavjanska."

KNjAZ, a potom i kralj Crne Gore, ništa ne menja u kontinuitetu srpske misli petrovićevske, samo još češće i više iskazuje srpstvo u Crnoj Gori, jasno i glasno. Kralj Nikola je 1913, na zahtev Austrougarske da joj ustupi Lovćen, izjavio, a "Glas Crnogorca" objavio: "Brdo Lovćen je Olimp srpski, spomenik je podignut Božjom rukom slobodi i njezinim braniteljima..."

Na razne nedoumice koje opterećuju mlađe generacije danas, odgovor mogu dati i udžbenici iz tog vremena. U "Zemljopisu Kraljevine Crne Gore", koji je imao četiri izdanja (prvo 1893, a poslednje 1911), piše: "U Crnoj Gori žive sve sami i čisti Srbi, koji govore srpskim jezikom, a ima ih oko 300.000. Većina su pravoslavne vjere, a ima nešto rimokatoličke i muhamedanske vjere, ali treba znati da smo svi srpskog porijekla i srpske narodnosti... Crnom Gorom vlada kralj Nikola I iz slavne srpske porodice Petrović-Njegoš... Osim Crne Gore ima još srpskih zemalja u kojima žive naša braća Srbi. Neki su kao mi, slobodni, a neki nijesu, nego su pod tuđinom. Svaki Srbin u Crnoj Gori dužan je poznati i ljubiti svoju cjelokupnu domovinu - sve srpske zemlje u kojima žive naša oslobođena i neoslobođena braća Srbi."

DINASTIJA Dvorac na Cetinju

KRALjEVINA Crna Gora, posle objave rata od strane Austrougarske Srbiji, odmah objavljuje rat crno-žutoj monarhiji. Sledi slavna Mojkovačka bitka, januara 1916, kada Crnogorci brane odstupnicu srpskoj vojsci preko Albanije, a po završetku Prvog svetskog rata, dolazi do velike Podgoričke skupštine 1918. na kojoj se donosi odluka o ujedinjenju Crne Gore i Srbije. Crnogorski istoričari dukljanske provinijencije je smatraju nelegitimnom, poništavaju se njene odluke jer je to navodno "bio nasilni akt prisajedinjenja Srbiji", zbog čega je i izbila Božićna pobuna u Crnoj Gori. Istoričar Dragoljub Živojinović smatra da je to bila najreprezentativnija skupština u istoriji Crne Gore, kada je 165 od 168 poslanika glasalo za ujedinjenje, i da je upravo taj njen reprezentativni karakter bio najbolje objašnjenje raspoloženja ondašnjeg stanovništa Crne Gore koje se izjašnjavalo kao srpsko.

MUDRI PRECI

SRBIJA i Crna Gora gube svoje ime u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, a vraćaju ga opet kao republike u FNRJ, odnosno SFRJ. Posle Drugog svetskog rata se na popisu stanovništva u Crnoj Gori mahom svi pravoslavci izjašnjavaju nacionalno kao Crnogorci. U prvom popisu u SRJ, prvo je 9,6 odsto Srba u Crnoj Gori, a danas se tako izjašnjava - trećina stanovništva.

- Nije teško zaključiti ko je zamutio vodu - kaže Jovan Markuš. - Naša istorija je morala započeti 1945. Komunisti su bez potrebe povezivali ustavnopravno uređenje Jugoslavije, dakle i Crne Gore sa nacionalnim pitanjem, poput svojih boljševičkih idola.