Dve svete gore Paštrovića

Paštrovići, koji naseljavaju najlepši deo južnojadranske obale, imaju dve svoje svete gore. Jedna, nadaleko poznata, nalazi se uz samu obalu, i čine je uglavnom nemanjićki manastiri izuzetne vrednosti i važnosti. Manastir Gradišta u Buljarici datira iz 1116. godine, i upravo je proslavio devet vekova postojanja, a Reževiće je podigao Stevan Prvovenčani 1226. Najpoznatiji od svih manastira - Praskvica, duhovni stožer Paštrovića, vezuje se za 1050. godinu (četiri godine pre podele hrišćanstva) i nalazi se uz magistralni put iznad Miločera. U selu Vojnić obnovljen je istoimeni manastir, a iznad sela Kuljača nalazi se manastir Duljevo koji je, po predanju, podigao car Dušan. U njemu se zamonašio Arsenije Čarnojević, koji će izvesti Veliku seobu Srba. Nedaleko od njega, levo od sela Čelobrdo, nalazi se manastir Rustovo. Svi ovi hramovi su obnovljeni poslednjih decenija.

Druga gora sveta starog plemena kojem je plemstvo dao još 1351. car Dušan, nalazi se na Paštrovskoj gori, visoko nad morem, i o njoj se malo zna.

- E, ovde počinje paštrovska sveta gora - kaže naš vodič Luka Mitrović iz Miločera, jedan od najzaslužnijih za novi život crkava u planini, pokazujući na lepu zaravan na kojoj dominira Crkva Svetog Spiridona, čija obnova je trajala od 1998. do 2006.

Uz crkvu je smešten manastirski konak u kome su, pored Teoteste, i monahinje Vasilisa i Antonija. U poslu im pomaže i monah Agaton, koji je ranije služio bogu u manastiru Duljevo u Paštrovićima.

S nama su Ratko Budimir, iz sela Tudorovića, jedan od najagilnijih u svim poslovima u vezi s vraćanjem života napuštenim crkvama ovog kraja, i Koko Mitrović, koji redovno izlazi na Ograđenicu, gde je zajedno s prijateljem i rođakom Lukom sazidao kućicu za odmor. Uz nju je, takođe u kamenu, Lovački dom. Ograđenica je bila i zborno mesto slobodara Paštrovića, odakle se kretalo u boj protiv osvajača.

Istorija Svetog Spiridona je veoma zanimljiva. Prvobitna crkva, manjeg obima, o čijem postojanju svedoči slika austrijskog slikara Fedora Karačaja iz 1837. godine, posvećena ovom svecu, nalazila se na oko 150 metara od sadašnje. U drugoj polovini 19. veka Austrogari, koji su vladali ovim krajem, namerili su da na uzvišenju gde se nalazila crkva podignu malu vojnu tvrđavu. Konsultovali su se sa Paštrovićima, predložili im da crkvu podignu u blizini, na lepoj lokaciji i većih dimenzija. Tako je i bilo. Građena je od 1902. do 1906, kada su je osveštali iguman manastira Praskvica u Miločeru Danilo Ugrinović, jeromonah Ilarion Bečić i jerej Savo Rađenović. A onda je vreme zaborava palo na crkve i manastire posle Drugog svetskog rata. Hram je propadao, da bi Paštrovići opet krenuli u njegovu obnovu.

- Sve je počelo sasvim spontano, krajem devete decenije minulog veka - priča nam Luka Mitrović. - Moj prijatelj Milun Radenković, iz sela Trnavci kod Aleksandrovca, doveo je izvesnog Rusa Bikova, dobročinitelja i vernika, koji je na oltar stavio 3.000 dolara. Svaki Rus koji je bio sa njim tog dana, ostavio je po 500 maraka. To je bio početni kapital.

Formiran je odbor za obnovu, koji je potom dopunjavan, a priloge su dali i sami Paštrovići, ponajviše baš članovi pomenutog odbora. Tako je crkva obnovljena i živopisana, a izgrađen je potom i konak.

ČEKAJU SVOJ RED

Na Paštrovskoj gori je još nekoliko crkava koje su delom obnovljene, a neke čekaju na red. Crkva Svetog Dimitrija se nalazi u mestu zvanom Cerovica, blizu granice sa Crmnicom. Vreme njenog nastanka dovodi se u vezu s dolaskom Paštrovića na ove prostore pre osam-devet vekova. Crkva Svetog Ilije se nalazi u mestu Dobruše, a hram Svetog Nikole na lokalitetu Rudina. Posebno je zanimljiva Crkva Uspenija Bogomatere na mestu Livade, koja je delom obnovljena i u dosta dobrom je stanju. Obnova hrama posvećenog Svetom Stefanu Dečanskom u Bratimu je započela 2009, dok još nisu pronađeni temelji hrama Svetog Petra i Pavla u mestu Mokre livade.