Srbi su još u 6. veku krštavani u Tamnavi

PRATEĆI trag tamnavskog narodnog predanja o srednjovekovnom Šarengradu Ljutice Bogdana i manastiru Grad u koceljevskom selu Gradojević, arheolozi su ovih dana otkrili ostatke velike ranovizantijske crkve iz 6. veka. Tajanstveni hram je mogao da služi za krštavanje Slovena koji su živeli na ovom prostoru kao vizantijski federati, saveznici, smatraju istoričari crkve.

- Velike dimenzije hrama, 17 metara puta 12 metara, ukazuju da je on pravljena za veliku populaciju koja je ovde živela. I samo otkriće crkve iz 6. veka je izuzetno, a ovu čini jedinstvenom to što nije sazidana pod zaštitom gradskih zidina, iako je to bilo pravilo u tom nesigurnom periodu - kaže arheolog dr Dejan Bulić iz Istorijskog instituta, koji je nosilac velikog projekta istraživanja Valjeva i okoline.

Stručnjak naglašava da arheološki ostaci u plodnoj dolini gornjeg toka Tamnave dokazuju kontinuitet naseljenosti ovog prostora od duboke praistorije do danas. Bogatstvo oblasti ju je uvek činilo privlačnim za napadače, pa je utoliko čudnije što je velika crkva iz 6. veka izgrađena na neodbranjivoj blagoj padini Vlašića, tako da bude vidljiva izdaleka.

PROČITAJTE JOŠ - Desetine hiljada ljudi preveli u pravoslavlje

- Može se samo spekulisati da li se ovdašnje stanovništvo možda nije plašilo upada varvara jer je i samo bilo varvarsko, ali odomaćeno. Odgovor na pitanje ko je i kako u Gornjoj Tamnavi živeo u 6. veku mogu da daju samo dalja iskopavanja na širem području - kaže dr Bulić.

Romejsko carstvo je često dojučerašnje osvajače pacifikovalo i pretvaralo u saveznike dajući im osvojeno zemljište za naseljavanje, pod uslovom da čuvaju granični pojas od novih invazija. Istoričari ranog hrišćanstva zato smatraju vrlo mogućom pretpostavku da je monumentalna crkva u Gradojeviću napravljena da izdaleka fascinira i novoj veri privuče slovenska plemena koja su od 6. veka počinjala da sklapaju saveze sa Vizantincima.

PROČITAJTE JOŠ - FENOMEN: Stranci nalaze spas pod okriljem srpske crkve 

- To je doba Justinijana i u istorijskim izvorima se navodi da je on imao Slovene čak i kao oficire u svojoj vojsci. Hram na tako istaknutom položaju nesumnjivo je napravljen da zadivi i privuče ljude, naročito nekrštene. Znate, Srbi su postali hrišćani mnogo pre nego što su stekli svoju državu i autokefalnu crkvu - kaže ugledni istoričar prof. dr Radomir Popović, protojerej-stavrofor.

Arheolog dr Dejan Bulić, foto B.Subašić

Inicijativa za iskopavanja na lokalitetu Gaj, proplanku na obodu guste šume, nije stigla iz naučnih institucija, već od meštana Gradojevića i obližnjeg Donjeg Crniljeva i njihovog paroha, protojereja-stavrofora Gorana Todorića.

- Mesto na kome su arheolozi iskopali crkvu narod je odvajkada smatrao svetinjom i na Ilindan je tu pravljen sabor i služena liturgija. Lokalitet je zvan i Manastirine, jer su se zidovi hrama dobro videli do šezdesetih godina prošlog veka. Tada su neki ljudi iz sela, zaluđeni prolaznom ideologijom mnogo toga razgradili i rasturili - kaže prota Goran Todorić.

Foto B.Subašić

On naglašava da se uništavanjem ostataka hrama u Gradojeviću nije moglo uništiti predanje o svetom mestu.

- Oni koji su to želeli postigli su upravo suprotno. Naročito kada je meštanin koji je najviše razarao lokalitet izvršio samoubistvo. Od 2017. meštani moje parohije i ljudi koji imaju korene u Gradojeviću i Crniljevu, pre svih Milan Mihajlović iz Šapca, dali su inicijativu da obnovimo hram na starim temeljima. Tražili smo dozvolu i od valjevskog Zavoda za zaštitu spomenika, a kad su arheolozi došli da izvide teren bili su zadivljeni i rekli da su da mora stručno da se ispita, jer je izgleda reč o značajnom hramu. I bi tako. Nismo ni znali da imamo tako značajne hrišćanske spomenike u ovom kraju. Doduše, kako i da znamo, kad ih niko do sad nije ni tražio. Srećom, narod je u predanju sačuvao trag kojim sada ide nauka - kaže prota Todorić.

CRKVA ZVANA GRAD

ISTRAŽIVAČI Svetlanka Milutinović i Milivoje Vasiljević u Topografsko-istorijskom rečniku Podrinja navode da je Gradojević, selo opštine Koceljeva, prvi put zapisano u turskim tefterima 1528. pod imenom Gradović - u okviru Nahije Šabac. Ime sela je, navode autori, poticalo od crkve Grad iz vremena pre turske okupacije.