Srpska država se rađala u Petrovoj crkvi

SAVREMENA Eparhija raško-prizrenska proslavila je u gradu na Bistrici hiljadugodišnjicu pomena Prizrenske episkopije u poveljama vizantijskog cara Vasilija Drugog. Naučnici, sa kojima smo razgovarali, smatraju da je obeležavanje ove godišnjice, ipak, trebalo da bude obimnije, jer se istim dokumentima pominje mnogo eparhija sa srpskim imenima.

- Srbi su postali hrišćani pre nego što su stekli samostalnu državu, a prvorazredni izvor za određivanje prostora na kome su živeli početkom 11. veka jesu povelje cara Vasilija. Pošto je srušio Bugarsko carstvo, on se vraća Ohridskoj arhiepiskopiji, odnosno Patrijaršiji u Carigradu, među ostalima, pominje eparhije u Prizrenu, Lipljanu, Rasu, Beogradu, Braničevu, Srbiji ispod Olimpa (Srbica u severnoj Grčkoj), Glavnici (Berat i Elbasan u današnjoj Albaniji)- kaže istoričar prof dr Radomir Popović, protojerej-stavrofor.

Pročitajte još - 1.000 GODINA EPARHIJE RAŠKO-PRIZRENSKE: Duhovni bedem srpskog naroda

On ističe da su mnoge od ovih eparhija veoma stare, utemeljene u doba Rima, ali da za Srbe prvorazredan značaj ima episkopija u Rasu, prestonom mestu. Njeno sedište bilo je u Hramu Svetih apostola Petra i Pavla, poznatijem kao Petrova crkva, u današnjem Novom Pazaru.

- Arheološka istraživanja su pokazala da je prostor Petrove crkve najstarije kultno mesto na našim prostorima koje u kontinuitetu održava funkciju od preistorije do danas. U najdubljem sloju temelja hrama otkriven je bronzanodopski kneževski tumul iz 5. veka nove ere, a oko crkve sahranjivanje traje i danas. Sudeći po delovima kamene plastike, tu se nalazio i rimski paganski hram, preko koga je podignuta ranohrišćanska crkva, a na istom mestu srednjovekovni hram obnavlja neki od prednemanjićkih srpskih vladara, moguće knez Pavlimir - kaže ugledni arheolog Dragica Premović, poznavalac prostora starog Rasa.

Važnost i ugled episkopske crkve u "prestonom Rasu" pokazuju činjenice da se baš u njoj Nemanja krstio po pravoslavnom obredu, tu je proglašen za velikog župana, a hram je bio i sedište prvog srpskog "parlamenta", jer su u njemu održavani državni sabori.

- Zašto je Petrova crkva tako važna za srednjovekovne Srbe? Odgovor se krije u predanju koje kazuje da je u njoj propovedao apostol Tit. Samo država koja je na svojoj teritoriji imala apostolski hram mogla je u srednjem veku da dobije autokefalnu crkvu. Petrova crkva je bila najvažnija u Srbiji, jer bez nje ne bi mogla da se traži autokefalnost - kaže prof. dr Popović.

foto B.Subašić

Da bi se razumeo značaj dobijanja autokefalnosti Srpske crkve 1219. neophodno je razmišljati na srednjovekovni način. U tom "dobu vere" nijedan događaj u životu pojedinca i države nije imao legitimitet bez crkvenog blagoslova. Svetovni vladar je mogao da ponese titulu samo ako to aminuje crkveni poglavar, naročito kad je bila reč o kruni. Tako je Vizantija, preko episkopa potčinjenih Carigradskoj patrijaršiji, kontrolisala srpske vladare. Do velike promene dolazi u doba Nemanje, kome su raški episkopi iz Petrove crkve postali saveznici. Posle pada Carigrada, pred naletom krstaša 1204, Nemanjići i njihovi savetnici igraju veliku političku igru i Stefan Nemanjić se u Petrovoj crkvi 1217. "ovenčava" krunom koju je dobio od pape. Posle toga Sveti Sava odlazi u Nikeju 1219. gde mu vizantijski car i patrijarh daju zvanje arhiepiskopa samostalne Srpske crkve. Od tad srpski arhijereji samostalno krunišu vladare Srbije.

Pročitajte još - Eparhija Raško- prizrenska: Gradnja hrama u Prištini je po zakonu

- Krunisanje Stefana Prvovenčanog 1217. je označilo sticanje nezavisnosti i međunarodnog priznanja, a dobijanje autokefalnosti je označilo punu samostalnost. Trenutak je bio podesan, i Nemanjići su to uradili sjajno. Ruske zemlje, iako su imale ogromnu teritoriju, dobile su samostalnu crkvu nekoliko vekova posle nas - kaže istoričar, prof. dr Radivoj Radić.

SVETORAŠKO VLADIČANSTVO

EPISKOPSKA Petrova crkva u Rasu ostaje sedište Raške eparhije i posle formiranja Žičke arhiepiskopije. Ona je aktivna i posle turskih osvajanja u 16. i 17. veku sve dok je Turci 1690. nisu razorili. Hram obnavlja 1728. raški mitropolit, potonji srpski patrijarh Arsenije, i u njemu je do 1784. sedište Raške mitropolije. Pošto je stanovništvo starog Rasa desetkovano tokom Velike seobe, ovaj crkveni prostor se ujedinjuje s Prizrenskim vladičanstvom u Svetorašku eparhiju, kojoj je docnije naziv promenjen u Raško-prizrenska.