Mač i diplomatija usud Stefana Nemanje

JOŠ su stari Latini govorili da je istorija učiteljica života, a mudri Englezi, vekovima docnije, upozorili su: "Narod koji ne zna svoju istoriju moraće da je ponavlja." Rekordan broj gledalaca serije Radio-televizije Srbije o dinastiji Nemanjića samo je potvrdio osećaj i potrebu naroda, u najširem smislu tog pojma, da otrgne od zaborava burnu i veoma bogatu istoriju nastanka Srbije.

Prostor na koji su se doselili i koji su zauzimali stari Srbi odvajkada je bio nezaobilazna raskrsnica važnih putnih pravaca, i Stara Srbija je od svog nastanka bila poprište velikih bitaka i svakojakih ratničkih lomova. Oko tog prostora su se otimali moćni Rimljani i Vizantinci, Germani, Sarmati, Dačani, Gepidi, Huni, Avari, Bugari i, nešto docnije, Turci.

Autori ove povesne storije "Nemanjići - rađanje kraljevine" zatiču Stefana Nemanju i njegovu braću u vreme vladavine vizantijskog cara Manojla, koji je vladao od 1143. do 1180. godine. Priča o vladarskim porodicama Vojislavljević i Vukanović, koje će udariti temelj za formiranje nemanjićke države, i njihovim nastojanjima da se oslobode vizantijskog ropstva, sačekaće neka druga, bolja vremena. I prvu krunu, odnosno prvog kralja, Srbi će dobiti 139 godina pre krunisanja Stefana Prvovenčanog Nemanjića. Bio je to Mihajlo Vojislavljević, koga je 1078. godine papa Grgur VII proglasio za kralja svih Srba.

PROČITAJTE JOŠ - Ruska grofica predvidela ubistvo kralja Aleksandra

POSLE Mihajla, srpskim plemenima vladaće njegov sin Bodin, pa veliki župan Vukan, a posle njega Uroš I i Uroš II. Svi oni su u tadašnjim okolnostima pokušavali da se otmu od Vizantije. Car Manojlo, izgubivši poverenje u njihove naslednike, opredelio se za Zavidove sinove, tvorce buduće dinastije Nemanjić, za koju se veruje da potiče od velikog župana Vukana.

Namera ovog nepretencioznog teksta, na tragu pomenute TV serije, jeste da za trenutak rasvetli životvorstvo i istorijski doprinos pomalo zaboravljenih predaka.

Srpski narod je u to vreme bio podeljen na nekoliko nepriznatih županija i pokrajina, koje su s neznatnim prekidima, pod prinudom, priznavale vrhovnu vlast Vizantije. U takvim okolnostima car Manojlo se nadao da će mirno vladati plemenski raštrkanim Srbima, ostavljajući im neku vrstu autonomije. Međutim, Rašani se nisu mirili s postojećim stanjem, koje nije bilo ropsko, ali ni slobodarsko. Uprkos svemu tome, želja za slobodom Srba iz Raške, a u nešto manjoj meri i njihove druge sabraće, nije davala mira Vizantiji.

PROČITAJTE JOŠ - Prikazana premontirana epizoida "Nemanjića", javnost umirena

Car Manojlo nije znao šta da radi. Čim bi nekog Srbina postavio za župana, on bi počeo da radi protiv njega. Istoričarima je na raspolaganju ostalo mnoštvo svedočanstava o tadašnjim pokretima Srbalja za svoju nezavisnost. Ti župani, koji su pokatkad potezali oružje i kada za rat nisu bili spremni, koristili su svaku priliku da sklapaju saveze i udružuju se s neprijateljima vizantijskog carstva.

Car Manojlo, da bi Stefana Nemanju što više pridobio za sebe, darivao ga je visokom vizantijskom naslednom dvorskom titulom velikog župana vascele Raške i nesmetanom upravom nad Dubočicom, današnjim Leskovcem. Međutim, državotvorni Nemanja, postavši veliki župan, prvom zgodom okrenuo se protiv svog pokrovitelja, neprestano opsednutog borbama sa Ugrima. Uz svesrdnu pomoć moćne vlastele, uspeo je da protera sa svojih teritorija nezadovoljnu buntovnu braću Tihomira i Stracimira.

PRIVRŽENOST Ana Nemanjić, žena Stefana Nemanje / MUDROST Sveti Sava

OSEĆAJUĆI se prevarenim, car Manojlo je carskim obećanjima podsticao poniženog Tihomira da ponovo ustane protiv najmlađeg brata Stefana. Poslao mu je moćnu vojsku, na čijem je čelu bio iskusni vojskovođa Teodora Pazijata. Tako podržan i okuražen podrškom brata Stracimira, Tihomir je 1168. godine krenuo iz Vizantije u vojni pohod na svoju Srbiju. Međutim, vojno i strateški nadareni Stefan Nemanja uspeo je da sa ne baš malim gubicima razbije carevu vojsku pod zvaničnom Tihomirovom komandom kod Pantina, podno Zvečana, na Kosovu polju.

Ovom pobedom Stefan Nemanja je, pored velike slave, stekao i apsolutni vladarski autoritet i vlastodržačku moć velikog župana. Postavši neprikosnoveni vođa svoga naroda, on je preduzimao uspešne poteze ka širenju Raške. Naravno, u prvom planu mu je bila Zeta, gde su se nalazile njegova dedovina i očevina, na čijem priključenju je radio pre bitke kod Pantina.

PROČITAJTE JOŠ - Mladen Nelević: Hteo sam da Nemanju sačuvam kao čoveka

Priključenje Zete završio je bez gubitaka, pomognut Ugarskom i unutrašnjim trvenjima u Vizantiji. Čvrsto je bio utvrđen u oblasti između Novog Pazara i Niša, dolinom Ibra, Toplice, Rasine, Velike Morave i Kosova i Metohije. Njegov pravac daljeg osvajanja pružao se prema Travuniji i Zahumlju. Potom je krenuo put primorja i 1183. godine zauzeo Skadar, Čanj, Drivast, Bar, Kotor i Ulcinj.

POKUŠAO je da osvoji Korčulu i Dubrovnik. I nije uspeo. Naprotiv, 1184. godine, gubi sve svoje ratne brodove. Posle poslednjeg neuspelog napada na Dubrovnik, na nagovor braće Stracimira i Miroslava, s kojima se posle bitke kod Pantina pomirio, sklopio je obostrano koristan trajni mir sa ovim gradom-državom 1186.

Stefan Nemanja / Foto Vikipedija

Treći krstaški pohod 1189. godine, koji je poveo nemački car Fridrih I Barbarosa, omogućio je Nemanji da se sa njim sretne u Nišu. Darivao ga je pripitomljenim jelenima, retkim jestivim pticama i drugim vrednim poklonima. Osokoljen prijateljstvom sa Barbarosom, povratio je predeo između Niša i Sofije i gradove Prizren, Vranje, Skoplje, Gornji i Donji Polog, današnji Gostivar i Tetovo.

Državničkom mudrošću zadržao je gotovo sve ove oblasti i gradove, čak i posle velikog poraza na Moravi u jesen 1190, koji mu je naneo novi vizantijski car Isak Anđel, naslednik cara Manojla. Osvajačke ambicije su mu splasnule smrću Fridriha Barbarose, u vreme prolaska njegovih krstaša kroz Malu Aziju.

Posle smrti Barbarose, okrenuo se ponovo moćnom Vizantijskom carstvu. U znak želje za trajno dobrim odnosima između Srbije i Vizantije, oženio je srednjeg sina Stefana Evdokijom, sinovicom cara Isaka, ćerkom budućeg cara Aleksija III Anđela.

ISTORIJSKI zapisi kažu da je promena na vizantijskom prestolu, nastala pogubljenjem cara Isaka, koga su zaverenici pre ubistva oslepili, nagnala umornog Nemanju da se odrekne prestola u korist sina Stefana Prvovenčanog (1196-1227) na Blagovesti 1196. godine.

Jedina sačuvana predstava cara Manojla I Komnena

Nemanja, kao monah Simeon, preselio se u svoju zadužbinu u Studenici. Docnije, 1197. odlazi u Svetu Goru, u manastir Vatoped, gde se pridružio najmlađem sinu, monahu Savi, imena Rastko po rođenju, s kojim je obnovio manastir Hilandar, buduće večno središte duhovnog života Srpstva.

PROČITAJTE JOŠ - OŠTRE KRITIKE NA RAČUN "NEMANjIĆA": Očajan promašaj velike teme

Pre nego što je odlučio da ratnu opremu zameni monaškom rizom, u dogovoru sa suprugom Anom, koja će postati monahinja Anastasija, najstarijem sinu Vukanu dodelio je Duklju i Trebinje. Rastkove zemlje, kojima je on upravljao do zamonašenja, pripale su bratu Miroslavu, a drugom bratu Stracimiru krajevi oko Zapadne Morave.

Na državnom saboru 1196. predao je presto sinu Stefanu Prvovenčanom, zetu vizantijskog cara Aleksija III Anđela, koji ga je pre ustoličenja počastvovao visokom vizantijskom titulom sevastokratora.

Stefan Prvovenčani bio je veliki župan od 1196. do 1217, a potom kralj od 1217. do 1227. godine. Umro je prirodnom smrću 24. septembra 1227. godine. O njemu se još zna da je suprugu Evdokiju "oterao" 1200. godine. Zatim je kratko vreme imao nepoznatu ženu, te se naposletku oženio Anom Dandolo, unukom mletačkog dužda Enrika Dandola.

NEMANjA, sad već kao otac Simeon, poslednje dane proveo je pored sina Save i njegovih monaha. Blaženo je usnuo 13. februara 1199. godine u priprati Bogorodičine crkve u Hilandaru, na asuri, sa kamenom ispod glave i ikonom Bogorodice na grudima.

Sin Rastko, odnosno Sava, budući srpski arhiepiskop, preneo je očevo telo iz hilandarske crkve Bogorodice u Studenicu, na večni počinak, za buduća pokolenja. Ostala je sačuvana od zaborava priča da je sin Sava očevu glavu okrenuo prema mestu u kome je stolovao, Rasu, smeštenom na dominantnom bregu iznad ušća Sebečevske reke, utvrđenju koje je u raznim oblicima postojalo još pre pet milenijuma, da nas stalno opominje da se kao narod sačuvamo, "kako na nebu, tako i na zemlji, za vek i vjekova".

STIGAO I DO ZIDINA CARIGRADA

NA PUTU ka stvaranju nove srpske države nije ga zaustavio ni kratkotrajni boravak u carigradskoj tamnici u koju ga je lukavo smestio car Manojlo, kao odmazdu za verolomstvo i zato što je, dok je Vizantija vodila iscrpljujući rat sa Mletačkom republikom, stigao sa svojom vojskom do zidina Carigrada. Prema sačuvanom predanju, Stefan Nemanja je izmolio svoju slobodu tako što je pred popustljivog cara došao bos i gologlav, sa kamenom oko vrata i mačem okrenutim ka zemlji.