Mozaik sakrio tajne hrišćana

AKVILEJA je, kažu arheolozi, najveći rimski grad pod zemljom čije je istraživanje praktično još na početku. Iako su prva iskopavanja obavljena još pre više od 100 godina, do danas je otkriven samo mali deo centra metropole koja se prostirala na 400 hektara na širem prostoru današnje tihe turističke varošice.

Savremena Akvileja, smeštena u okrugu Udine, danas ima 3.500 žitelja, a u doba njene najveće moći u 3. i 4. veku ovde je živelo oko 100.000 ljudi. U odnosu na ukupnu populaciju tog doba, to je bio megalopolis, proporcionalan današnjem milionskom gradu.

Međutim, ni njegove visoke zidine, o kojima su pevane pesme, nisu ga spasle od Atile Huna, koji je u 5. veku sravnio Akvileju sa zemljom. Ruševine antičke Akvileje od tada pokrivaju zelena polja pokrajine Friulija - Venecija Đulija. Otkopavanja gradskih zidina i pristaništa pokazala su da je na mestu toka današnje rečice Natisone, široke manje od dva metra, u antičko vreme grad opasivao kanal širok 50 metara, kojim su stizali brodovi s mora udaljenog sedam kilometara. Tad je Akvileja bila glavna raskrsnica robe, ljudi i ideja koji su stizali iz Podunavlja.

Arheolozi su iskopali i veličanstvene skulpture, monumentalne grobnice i more keramičkih predmeta, ali svi ti nalazi su zasenjeni lepotom mozaika Akvileje.

Paganski feniks - hrišćanski simbol vaskrsenja

- Iskopavanja, započeta krajem 19. veka, nisu išla ni lako, ni brzo, jer su na mestu zaboravljene metropole, patricijskih kuća i crkvenih kompleksa moderni Akvilejci izgradili kuće, štale i bašte i uopšte im se nije dopadalo da to neko prekopava. Ni katolička crkva nije bila preterano oduševljena što arheolozi žele da otkriju prelepi mozaički pod saborne bazilike utemeljene u 4. veku - govore nam naši domaćini. - On je bio pokriven početkom 11. veka, kad je hram rekonstruisan. Prosvećenost je pobedila tek 1909, kad je posle devet vekova tame otkrivena fantastična slika od miliona raznobojnih kamenčića na 740 metara kvadratnih na podu bazilike. Ona je bila sedište akvilejskog patrijarha, koji je vladao kao šef male teokratske države sa sopstvenom crkvom i liturgijskim obredom.

Najveći mozaik na Starom kontinentu

Patrijaršija, bazilika sa oltarom na istoku, mozaik koji je na neuobičajen način prikazivao starozavetne priče i freske vizantijske škole u oltaru i kripti naučnicima ukazali su da Akvileja krije veliku tajnu priče o putu kojim je hrišćanstvo sa Istoka, preko Balkana, stiglo na Zapad. Njeno dešifrovanje arheološkim iskopavanjima je 1998. rezultiralo odlukom Uneskovog Odbora za svetsku baštinu da kompleks akvilejske bazilike stavi na listu baštine čovečanstva. U obrazloženju stoji da su "Akvileja i njena bazilika imale presudnu ulogu u širenju hrišćanstva na sever i zapad Evrope". Od 2008. Fondacija "Akvileja" intenzivno istražuje antičku metropolu, a do danas su otkopani doslovno hektari podova i zidova javnih zgrada i kuća pokriveni mozaicima.

Luksuzni podni mozaik

Arheolozi su tako zaključili da prvi hrišćani nisu bili ni robovi ni vojnici, kako se do sada smatralo, niti su bili neprestano progonjeni. Ranohrišćanski kult su po svoj prilici doneli trgovci koji su se obogatili trgujući s Bliskim istokom, pa su pored tovara robe doneli i novu religiju.

Akvilejska bazilika

LjUTITI MLADOŽENjA

AKVILEJA je u 5. veku stradala zbog bračne zavrzlame, koju je izazvala ambiciozna Justa Grata Honorija, sestra imperatora Valentijana Trećeg. Stalno je kovala spletke i pokušavala da prigrabi vlast, pa je car odlučio da je pošalje u manastir. Ona je tad poslala pismo kojim je tražila zaštitu od moćnog Atile, a u njemu i prsten. Hun je to shvatio kao bračnu ponudu i tražio od imperatora Valentinijana pola carstva kao miraz.

Ulaskom u carsku porodicu Atila bi postao opasan pretendent na presto pa ga je car odbio, a nesuđeni mladoženja se naljutio, prešao Julijske Alpe i sravnio sa zemljom sve gradove severa Italije. Deo Akvilejaca koji se spasao bežeći na obližnja ostrva i osnovao novi grad Veneciju.