IZLOŽBA U GALERIJI SANU: Umetnost rođena u muci

POSTOJI iz Prvog svetskog rata ratna fotografija starog kralja Petra kako se na volovskim kolima 1915. povlači preko Kosova. I kada bi se taj kadar odmrznuo i pokrenuo, pred nama bi bio pravi pravcati film o velikoj drami srpskog naroda i njegovog kralja.

Čuveni američki filmski reditelj Džon Ford ovo je ispričao tadašnjem novinaru, a budućem kolegi-reditelju srpskog porekla Piteru Bogdanoviču, misleći na fotografiju koju je snimio slikar i fotograf Vladimir Becić, objavljenu 1916. na naslovnoj strani francuskog lista L`Illustration. Ovaj legendarni snimak deo je postavke “Slikari/Ratnici/Svedoci - slikarstvo i fotorafija u Srbiji 1914-1918”, koju će Muzej savremene umetnosti, u sredu uveče od 19 časova, premijerno predstaviti u Galeriji SANU.

Ovu reprezentativnu izložbu vizuelnih svedočanstava o epopeji našeg naroda tokom Velikog rata čini oko stotinu slika službenih ratnih slikara i isto toliko fotografija službenih fotografa srpske vojske, dopisnika i foto-amatera, ali i slikarki, dobrovoljnih bolničarki, kao i dela drugih umetnika učesnika u ratu. Neki autori zastupljeni su i kao slikari i kao fotografi, poput Becića ili Nadežde Petrović.

Postavka obuhvata još i likovna ostvarenja Koste Miličevića, Mališe Glišića, Milana Milovanovića, Miloša Golubovića, Vase Eškićevića, Vase Pomorišca, Paška Vučetića, Živorada Nastasijevića, Natalije Cvetković, Mihaila Milovanovića, Veljka Stanojevića, Dragomira Glišića, ali i fotografije Miloja Igrutinovića, Riste Šukovića, Riste Marjanovića, Stanislava Krakova, Đorđa Stanojevića, Andre Popovića, Dragoljuba Pavlovića. Među snimcima srpske vojske i naroda su i oni koje su od zaborava otrgli stranci, poput Katarine Šturceneger, Arčibalda Rajsa, Samsona Černova, Arijela Verdžisa, Luisa Hajna, Andre Taponijea.

Autor celokupnog projekta je Žana Gvozdenović, a segment o ratnim fotografijama, na osnovu trogodišnjeg istraživanja, potpisuje Milena Marjanović.

- Ovaj period srpske istorije umetnosti, srpski impresionizam, uvek se do sada posmatrao kroz njegove glavne protagoniste, a ideja ove izložbe je da se pokaže čitava scena - objašnjava za “Novosti” Žana Gvozdenović. - Prethodnim sagledavanjima nije se videla veličina, bogatstvo i dramatika te scene, koju je činio veliki broj umetnika, ali i veliki broj stilova. Srpski impresionizam rođen je u muci, taman kada su počeli da rade, razvijaju se i okupljaju oko Koste Miličevića, na tom poznatom Savincu, gde su stidljivo slikali male formate, otvarali se prema novim idejama koje su donosili iz Evrope, odjednom je počeo rat, drama, katastrofa. I oni svi ulaze u taj rat.

Kralj Petar na volovskoj zaprezi autora Vladimira Becića (NBS)

Postavka se, kako kaže, paralelno bavi i temom službenog ratnog slikara, odnosno fotografa, o čijoj ulozi se, u srpskoj vojsci odlučivalo na nivou Vrhovnog štaba, a pripadali su topografskom odeljenju:

- Njihovo postojanje bilo je izuzetno važno, ne samo da bi se sačuvala dokumentovana svedočenja, već i da bi se svetu pokazalo šta se dešava - nastavlja sagovornica. - Oni su bili raspoređeni po različitim jedinicama, a potom se svi okupili na Krfu, da bi se, prelaskom u Solun formirao poznati Solunski atelje. Tu su nastavili zajedno da slikaju, planirajući izložbu, koja nije održana zbog proboja Solunskog fronta.

Vrativši se u Beograd, svoja dela slikari - ratnici predstavili su 1919. na izložbi u školi kod Saborne crkve, ali ono što naglašava autorka izložbe jeste da su posle golgote koju su prošli - uspeli da sačuvaju svoju ljudskost.

Plava grobnica autora Miloja Igrutinovića (Vojni muzej)

- Ovo je sećanje i na njihove žrtve, ali i doprinos našoj umetnosti. Ovom izložbom odajemo im poštu i zahvalnost za sve što su nam ostavili - zaključuje Žana Gvozdenović.

IMPRESIVNE ZBIRKE

NA izložbi će, uz dela koja baštini Muzej savremene umetnosti, biti predstavljeni i eksponati iz više reprezentativnih muzejskih i dokumentacijskih zbirki. To su Vojni muzej, Muzej grada Beograda, Narodni muzej u Smederevskoj Palanci, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Narodna biblioteka Srbije, Biblioteka SANU, Univerzitetska biblioteka “Svetozar Marković”, Galerija Matice srpske, Narodni muzej Šabac i Narodni muzej u Beogradu.

Valjevska bolnica Nadežde Petrović (MSU)

MEĐU 107 fotografija od 26 autora, kao i nekolicine nepoznatih, nalaze se i one koje će prvi put biti prikazane u našoj javnosti, a do kojih je autor ovog segmenta izložbe Milena Marjanović došla pozjamicom iz Kraljevskog ratnog muzeja u Londonu i Umetničkog muzeja u Milvokiju. Postavka fotografija podeljena je, inače, u dve celine. Prvu čine 12 najreprezentativnijih, dok su drugoj 95 snimaka, složenih prema temama: bombardovanje, zločini, evakuacija - povlačenje, vojnički život, vojska - proboji, smrt, oslobođenje i portret.