Vojvođanske priče: Pesma s felerom - na uvce

KADA bi stizao u crnim lakiranim karucama sa četvoropregom gizdavih čilaša, posluga čuvene novosadske gostionice “Kod Kamile” istrčavala je na ulicu da dočeka uvaženog gosta - Lazu Gecinog iz Sentomaša, današnjeg Srbobrana. Dok je Lazar Dunđerski, sin veleposednika Gedeona Gece i otac lepe Jelene - Lenke, nesuđene ljubavi pesnika Laze Kostića, dostojanstven i otmen ulazio u kafanu, iz tamburaških žica su se razlegali zvuci melodije “Sentomašu, Lazo, hej”. To je bila omiljena pesma bogatog i moćnog Laze, industrijalca i trgovca, koji je, kad god bi mu poslovi dozvoljavali, navraćao u “Kamilu”, omiljeno stecište umetnika, političara i poslovnih ljudi.

Najpoznatiji gosti “Kamile” bili su pesnici Laza Kostić, Đura Jakšić i Jovan Jovanović Zmaj, dramski pisac Kosta Trifković, Svetozar Miletić, vođa Srpske narodne slobodoumne stranke, Jovan Đorđević, osnivač i upravnik Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i popularni glumci SNP Laza Telečki, Dimitrije Ružić i Mita Mihailović Baron.

Pesma “Sentomašu, Lazo, hej” bila je jedna od najslušanijih i najpevanijih u drugoj polovini 19. veka, u tadašnjem Srpskom Vojvodstvu.

- Gazda “Kamile” je pred dolazak Laze Gecinog znao dovesti orkestar slavnog Andre Ostojića iz Sentomaša, jer u Vojvodini nije bilo bande koja je pesmu “Sentomašu, Lazo, hej” mogla izvesti kao Andra sa svojim tamburašima - svedočio je vitalni devedesetogodišnjak Milenko Manojlović, zvani Babača, koji je i sam, kao član ovog orkestra, svirao pred Lazom Dunđerskim.

Slavna odbrana Sentomaša na starim gravirama

Pesmu su izvodili mnogi pevači, a najpoznatija je u interpretaciji Save Ludajića, Predraga Cuneta Gojkovića i Nestora Gabrića. Svi izvođači u pesmi pominju Lazu, ali je srbobranski profesor književnosti Milivoj Tutorov objasnio da je u interpretaciji teksta napravljena greška.

- “Sentomašu...” je bila draga pesma Dunđerskog, pa se zato misli da je njemu bila i posvećena. Ali nije tako, jer je pesma nastala u slavu herojskog Srbobrana, tadašnjeg Sentomaša, koji je pao u bici 3. aprila 1849. godine za odbranu Srpske Vojvodine u okviru Habzburške monarhije. Sentomaš je pod naletom mađarske vojske bio sravnjen sa zemljom, porušen i spaljen. Poginulo je više od 5.000 duša. Pošto je ugušena revolucija, stanovništvo se počelo vraćati na zgarišta svojih domova i Sentomaš je vaskrsnuo - predočio je profesor.

Prema njegovim rečima, Sentomaš je posle 1849. podsećao na laz.

- Ta reč u brdovitim krajevima označava krčevinu, ili raskrčeno zemljište, a u Šumadiji proplanak. Trebalo je mnogo truda da vojvođanski gradić, pretvoren u ruševine, postane laz. Zato u pesmi koja je potekla iz naroda nije “Lazo, hej”, nego “lazu, hej”. Toga je bio svestan i Laza Dunđerski, ali on je pesmu voleo kao i svi Sentomašani. Ona ga je podsećala na tragične dane revolucije, koje je proživeo kao šesnaestogodišnjak - rastumačio je Tutorov.

Sentomaška bitka, slika Aleksandra Murinskog

IME VAROŠI PO ŠANCU

SRBOBRAN je nosio ime Sentomaš (Sv. Toma) do 1918, a naziv je korišćen i tokom mađarske fašističke okupacije od 1941. do 1944. Današnji naziv dobio je po šancu koji je tokom revolucije 1848/49. izgrađen za odbranu naselja. U tom šancu borili su se dobrovoljci iz Srbije (pod vođstvom vojvode Stevana Petrovića Knićanina), pa je nazvan “srbijanski”, a kasnije “srbobranski”.

Sto momaka, dvesta devojaka

Sentomašu, lazu, hej,

Sentomašu, mali Carigrade, hej,

lazu, hej.

U tebi se, lazu, hej,

u tebi se sokolovi legu, hej,

lazu, hej.

Sto momaka, lazu, hej,

sto momaka, dvesta devojaka, hej,

lazu, hej.

Iz kafane “Kod Kamile” istrčavali da dočekaju Lazu Gecinog

Sto momaka, dvesta devojaka, jer su u borbama za Sentomaš najviše izginuli mladi muškarci, pa je potom, godinama, u Sentomašu prema stotinu momaka bilo dvesta, a možda i trista devojaka - objasnio je prof. Tutorov.