Vojvođanske priče: Lepota dinastije Dunđerski

OD Mohača, pa do Ade, to Dunđerski sve imade. Od Budima do Mohola, Dunđerskoga škripe kola. Eeeej, ko Dunđerskog ne voli, nek u očin izvoli.

Mohač je grad u Mađarskoj i od njega do Ade u Srbiji, gledano sa zapada na istok, ima, brat bratu, bar 200 kilometara. Otprilike isto toliko je od Budima, ovoga puta sa severa ka jugu, udaljen naš Mol, u citiranoj pesmi nazvan mađarskim imenom Mohol. Nije, naravno, baš sve u tom beskrajnom četvorouglu, kako se uz gajde i tambure nekada pevelo, pripadalo porodici Dunđerski, ali mnogo, mnogo toga zaista jeste.

No, ovo nije priča o basnoslovnom bogatstvu najčuvenije srpske loze severno od Save i Dunava koje su stvorila njena četiri muška pasa - od rodonačelnika Avrama, preko njegovog sina Gedeona, pa njegovog sina Lazara koji je, zapravo, pravi tvorac imperije i, najzad, Lazarovih sinova Gedeona i Đorđa, kojima je, opet, bilo suđeno da dožive, i ne prežive nacionalizacije posle I i II svetskog rata i kraj porodične moći, bogatstva i prestiža. Ovo je priča o onom drugom, svakako lepšem, a, izuzmemo li Lazarovu kćer Lenku, odocnelu ljubav velikog srpskog pesnika Laze Kostića, mnogo manje poznatom delu slavne familije.

Laza i Sofija Dunđerski, koja mu je, kako beleže porodični hroničari, bila “iskreni i dobar pomagač, savetnik i desna ruka” u drugoj polovini 19. veka, izrodili su jedanaestoro dece. Starije doba je, međutim, dočekalo svega petoro - već pominjani sinovi Gedeon i Đorđe i kćerke Jelena ili Lenka, Milka i Olga, svaka drugačija, ali svaka, na svoj način, izuzetna i dostojna i sopstvenog prezimena i porodičnog ugleda.

Lepa Teodora sa suprugom Gedeonom, kumom Lazom Kostićem i prijateljima

Tanana i plavooka, samosvesna i često hirovita, znalac više jezika i odlična pijanistkinja, najstarija Lenka je, naprosto, mutila pamet. Mušku, naravno. Ugasila se, međutim, od tifusne groznice, u Beču, 1895, kada joj je bilo tek 25 godina. Mada je ljubav prema njoj bila platonska, u Kostićeve snove (često naglašeno erotske, koje je od 1903. tajno beležio u “Dnevniku snova”, a koji je njegov somborski lekar i biograf dr Radivoj Simonović dugo skrivao od očiju javnosti), dolazila je godinama kasnije, da bi, konačno, sve to pretočio u najlepšu lirsku pesmu našeg jezika “Santa Maria della Salute”.

Lenkina sušta suprotnost bila je srednja sestra Milka. Tiha i smerna, sasvim nenametljiva i neobdarena lepotom kakvu je nebo dalo Lenki, udala se mlada za Ivana Ivanovića, rodom iz Baje. On bogatstvom nije mogao da se meri sa tastom Lazarom, ali je od 1910. do 1918. bio poslanik Ugarskog sabora i ugledan pravnik i značajan čovek svog doba. Imali su dve kćeri, a od kraja Prvog svetskog rata živeli su na imanju sa dvorcem Sokolac kod Novog Bečeja, koji je Milka, u miraz, dobila od oca.

Ćerke Milke i Ivana Ivanovića, unuke Lazine

Lazar je, rekosmo već, bio pravi tvorac imperije Dunđerski, a prava kćer svog oca - hrabra, odlučna i preduzimljiva - bila je najmlađa Olga. Udala se za Stevu Jovanovića, najpre apelacionog sudiju u Segedinu, a potom takođe poslanika peštanskog parlamenta, ali i srpskog Crkveno-narodnog sabora u Sremskim Karlovcima. Imali su četiri prelepe kćeri - Sofiju ili Koku, Mariju kojoj su tepali Muca, Milku ili Bibu i, konačno, Jelenu, odnosno Cicu. Na njih i danas podsećaju fotografije nastale u peštanskim foto-studijima s kraja 19. i početkom 20. stoleća.

Laza Dunđerski je, inače, Olgi u miraz dao imanje sa kaštelom “Damaskin”, u Hajdučici, u Banatu. Posle muževljeve smrti, ona se tamo preselila iz Pešte i, kako u knjizi “Stalež Dunđerskih” beleži novosadski publicista Ljubiša Nikolin, njime upravljala baš onako kako bi to radio i njen otac - ustajala je u zoru i radila do kasno uveče, vodila računa o svemu, bila autoritet koji su svi bespogovorno slušali...

U priči o lepoti dinastije Dunđerski bilo bi nepravedno ne pomenuti i Lazarevu snahu Teodoru Dunđerski. Iz čuvene bečejske srpske porodice Vlahović je, kao najlepša devojka svog doba, 1904. isprošena za Gedeona Dunđerskog. Godinu dana kasnije, podarila mu je kćerku Sofiju, unela posebnu toplinu u raskošni porodični dvorac u Čelarevu, bila raskošan ukras svakog važnijeg društvenog događaja ne samo u Novom Sadu.

Sofija, Gedeonova ćerka, posle udaje Dežeski; Jelena,Marija,Milka i Sofija,kćero Olge i Steve Jovanovića; Milka, srednja kćer Laze Dunđerskog

Najzad, gospođa Dora, kako su je svi oslovljavali, a često označavali i kao najlepšu ženu netom formirane Kraljevine SHS, 1922. godine i zvanično je imenovana za dvorsku damu kraljice Marije Karađorđević, dobivši, docnije i Orden jugoslovenske krune IV i Orden Svetog Save III stepena.

INDUSTRIJALAC I KNEZ

ZA četiri lepe unuke koje je Lazi Dunđerskom podarila Olga, ostalo je zabeleženo samo da se jedna udala za čuvenog beogradskog industrijalca Vladu Ilića, a druga, opet, postala supruga bivšeg ruskog carskog poslanika u Budimpešti, kneza Mavrokordata. Sa njim je posle Prvog svetskog rata živela u Velikoj Kikindi.

Sofija i Marija

LENKA NIKADA NIJE UMRLA

LAZA Kostić je Lenku Dunđerski prvi put video 1891, kada mu je bilo 50, a njoj 21 godina. U decembru 1895, mesec dana posle njene smrti, on se u somborskoj Crkvi Svetog Đorđa venčao sa Julijanom Palanački, koja ga je čekala četvrt veka, od prve neuspešne veridbe 1870. Na ženidbu ga je nagovorio Lenkin otac Laza Dunđerski. Ipak, i u potonjim, somborskim godinama, Kostić je često govorio i pisao da Lenka za njega nikada nije umrla.

Lenka Dunđerski u jahaćem odelu