Vojvođanske priče: Lagumi crnog cara

O CARU Jovanu Nenadu (1492-1527), koga istoričari često nazivaju poslednjim srpskim carem, i pored čijeg spomenika u centru Subotice svakodnevno prođe desetine hiljada ljudi, ne znajući da je baš on ovom gradu nadenuo ime po svom glavnom vojskovođi Suboti Vrliću, pisali smo nedavno, ali njegova zanimljiva sudbina nije nam dala prostora da čitaoce upoznamo sa još jednim mitom koji prati njegovo ime - velikim blagom sakrivenim u subotičkim lagumima.

Naime, Crni čovek, kako su zbog tamne puti zvali Jovana Nenada, od ugarskog cara Ferdinanda dobio je silno blago, posede i darovnice s pečatima. Svestan opasnosti koja svakog trenutka vreba njegovo malo srpsko carstvo, kaže legenda, on je subotičku tvrđavu osigurao od napada Turaka, iskopavši hodnike i šančeve ispod nje. Ostala je pretpostavka da je negde u tim tunelima i sakrio blago, jer ono, posle njegove smrti, koja je stupila naprečac, nikada nije pronađeno.

Legenda o blagu i lagumima nikada nije dokazana, ali se u Bačkoj i danas rado prepričava. Stručnjaci, istoričari i arhitekte, pak, tvrde da podzemnih hodnika ispod subotičke tvrđave nije bilo, jer ona nikada nije ni bila snažno odbrambeno uporište protiv Turaka; pamte se samo četiri opsade. Čak i da je bilo hodnika, u slučaju veće opsade, oni bi bili beskorisni, jer bi onaj ko bi se tu sakrio, prilikom izlaska bio odmah zarobljen.

Međutim, mnogo je onih koji ipak veruju da svakog dana koračaju po neistraženom lavirintu koji se prostire ispod gotovo celog centra grada.

- Na mestu današnje franjevačke crkve, do Otvorenog univerziteta, u 15. veku postojala je tvrđava, a prvi izveštaji o postojanju podzemnih prolaza potiču iz 18. veka, kada je ona pripala franjevcima, koji su, pre no što su oformili samostan, istražili šta se krije ispod njega - objašnjava Miodrag Radojčin, autor knjige “Tajanstveni hodnici Crnog cara”, napominjući da su, ipak, pronašli neki trag.

Prema dokumentu Sudskog odeljenja grada Subotice iz 1797. godine, izvesnom Karlu Lončereviću, za koga se pretpostavlja da je vlasnik “kuće Lončarevih”, jednog od najstarijih stambenih objekata u gradu, ispitivano je poreklo imovine. Od njega se tražilo da prizna gde je pronašao blago od kojeg se obogatio. Međutim, proces je prekinut i zataškan.

Negde u isto vreme, izvesni baron Stjepan Vojnić vodio je sudski spor sa franjevcima, jer nije dozvoljavao da se zatrpa dubok bunar bez vode. Spor je izgubio, bunar je zatrpan, i to je bio prvi korak koji je osujetio mogućnost da se otkriju tajni tuneli. Prst sudbine, ili slučajnost, tek, baron, inače veliki darodavac crkve, život je okončao davljenjem baš u bunaru.

- Posle dugogodišnjeg istraživanja, zaključili smo da su postojala bar dva sistema skrivenih šančeva - jedni su nastali za vreme Turaka, a drugi za vreme austrijske carevine. Oni su povezivali celo naselje i služili su, kao što je slučaj sa Petrovaradinom, za utvrđenje i bekstvo u slučaju opsade. O tome svedoče i situacije kada su, tokom radova na gradskoj komunalnoj infrastrukturi, ispod površine pronađeni duboki kanali - objašnjava Radojčin.

Poznato je da su mađarski okupatori 1941. došli sa nacrtanim kartama pomoću kojih su istraživali podzemni sistem ispod centra grada, bojeći se da će ilegalci podmetati eksploziv. Ista oznaka “strogo pov.” ostala je i kada je došla nova vlast, i ta mesta gde se još moglo ući u tunele bila su ili dobro osigurana i strogo zabranjena za pristup, ili potpuno zatrpna. Poslednji put, ljudi iz DB proveravali su podzemlje oko nekadašnje tvrđave početkom ratnih devedesetih...

OD GLAVNE POŠTE DO PALIĆA

Subotica je pre izgradnje zidanih kanala u 19. veku imala otvorene kanale koji su prikupljali atmosfersku i otpadnu vodu i preko “Mlake”, koja je počinjala kod sadašnje Glavne pošte, odvodili je u Palić. Međutim, nema, barem ne poznatih i objavljenih, podataka o ovim zaista velikim građevinskim zahvatima. Pitanje je zašto nema dokumenata o ovom kompleksnom poslu, kao ni to zašto su Subotici, u to vreme varošici, bili potrebni kanali ovako velikih dimenzija.