Vojvođanske priče: Kraljevi vina i života

STRATIMIROVIĆI, Miletići, Jovanovići, Polit-Desančići, Subotići, Vučetići, Dunđerski, Branovački... Dug je niz čuvenih novosadskih srpskih porodica koje su, svaka na svoj način, obeležile istoriju severno od Save i Dunava, a posebno mesto među njima svakako zauzimaju i Adamovići. Jer, njihova porodična hronika je, istovremeno, i povesnica vinogradarstva i vinarstva, saga o preduzetničkom usponu dostojnom “američkog sna”, o emancipaciji žena i, najzad, klonuću pred brutalnom ideološkom represijom posle Drugog svetskog rata.

- Rodonačelnik porodice Jovan, mladić grčko-cincarskog porekla je, bežeći od Turaka, s kraja 18. veka iz Mekedonije stigao u Sremsku Mitrovicu. Prezime je dobio po Mitrovčaninu Adamu koji ga je posinio, a posao je počeo vodeći savsku krčmu “Kod tri lađe” i baveći se trgovinom - priča nam Dušanka Marković, viši kustos Muzeja grada Novog Sada.

Sredinom 19. veka u Novom Sadu je bila izuzetno jaka kolonija grčkih trgovaca i zanatlija koja je imala i svoju školu, crkvu i bolnicu. Tada je Jovanov sin Stevan odlučio da napusti Mitrovicu i pređe u Srpsku Atinu. Doveo je i tri svoja sina, Jovana, Đorđa i Aleksandra, od kojih će upravo ovaj poslednji udariti temelje porodične slave koja će trajati gotovo celo stoleće i čiji eho odjekuje i danas.

Aleksandar ili Šandor (1839-1906), kako su ga, prevodeći mu ime na mađarski, još zvali, najpre je počeo da se bavi trgovinom vinom, proširivši je na celu tadašnju Austrougarsku, Srbiju i Bosnu i Hercegovinu. Posao mu je išao sjajno i vrlo brzo je postao najveći novosadski poreski obveznik, ali je uskoro odlučio da je ipak bolje da umesto tuđih, prodaje svoja vina. Tako su na ukupno 100 jutara, sredinom sedamdesetih godina 19. veka i nikle njegove plantaže u Sremskoj Kamenici i Rakovcu.

- Ma koliko paradoksalno zvučalo, bolest vinove loze filoksera, koja je u drugoj polovini tog stoleća uništila vinograde u zapadnoj Evropi i stigla i do padina Fruške gore, bila je za Adamovića blagodat. Ili, bolje rečeno, ovaj vizionar ju je u to pretvorio. Za nove, na tu bolest otporne sorte grožđa, podigao je veliki rasadnik “Aleksandrovac”.

Sa više od pola miliona sadnica godišnje, bio je to najveći rasadnik u srednjoj Evropi, a njegov godišnji katalog uskoro je postao internacionalni vinogradarski udžbenik. Uz uputstvo za sadnju i rezidbu na srpskom, mađarskom i nemačkom, u njemu je, naime, bilo popisano čak 420 sorti grožđa, čije sadnice je uzgajalo 3.000 radnika, od čega oko 500 kalemara!

- Lozni kalemovi iz Novog Sada su tada stizali čak do Kine - navodi sagovornica “Novosti”.

Sa suprugom Anastasijom, unukom grofa Save Vukovića koji je u Novom Sadu 1810. osnovao Veliku srpsku pravoslavnu gimnaziju, Adamović je imao čak petnaestoro dece, deset kćeri i pet sinova! Slavu porodice će, docnije, posebno uzvisiti njegova dva najstarija sina, Stevan (1870-1945) i Aleksandar (1877-1938), prvi ugledni advokat i javni radnik, a drugi nastavljač i unapreditelj porodične vinogradarske tradicije.

- Alaksandar ili Saša, kako su ga zvali, školovao se u Debrecinu i Klosternojburgu kod Beča, da bi zatim dugo boravio u Monpeljeu. Tu se praktično upoznao sa francuskim načinom proizvodnje vina koji će kasnije primeniti i u Novom Sadu.

Tako će, pored niza drugih vrsta Adamovićevih vina, među kojima je posebno čuven bio bermet, pravljenih u Kamenici i Rakovcu, u Novom Sadu uoči Prvog svetskog rata početi da se proizvodi i prvi srpski šampanjac “fruškogorski biser”.

Još tada, porodica Adamović je dobila i status kraljevskih liferanata za dvor u “carstvujuščoj Vijeni”. Posao je cvetao, a 1911. je u samom srcu Novog Sada podignuta i prelepa Adamovićeva plata.

- Mada je bečki dvor u Velikom ratu definitivno propao, Adamovići ni posle toga nisu ostali bez licence kraljevskog dobavljača, naprotiv. Oni su svojim vinima snabdevali ne samo dvor Karađorđevića u Beogradu, nego i Bakingemsku palatu u Londonu - veli Markovićeva.

Značaj bogate, imućne i gospodstvene porodice Adamović i u društvenom životu ne samo Novog Sada bio je izuzetan. Sašine kćeri Aleksandra i Aanastasija su, tako, bile izuzetno moderne žene svog, još konzervativog doba.

- Pored vinogradarstva, koje je završila na Poljoprivrednom fakultetu u Zagrebu, Anastasijina velika ljubav bili su konji. Bila je jedina žena u Novosadskom jahačkom društvu i šampionka u preponskom jahanju, višestruka državna prvakinja u streličarstvu, oprobala se i u glumi... - kaže Markovićeva.

Prvi veliki udarac za porodicu Adamović bila je iznenadna Sašina smrt 1938, a onda je stigao i Drugi svetski rat i mađarska okupacija, pa oslobođenje i nacionalizacija. Oduzeto im je bukvalno sve i sve je, uključujući i vinograde u Kamenici i Rakovcu i pogon “Fruškogorac”, u međuvremenu propalo.

Mada od rata ni ona nije bila njihova, o slavi velike porodice tiho svedoči još samo prelepa Adamovićeva palata, i danas jedno od najimpozantnijih zdanja Srpske Atine.

ADAMOVIĆEV TELEP

KOD svog rasadnika Aleksandar Adamović stariji je za svoje radnike podigao i kuće, pa je tako nastao i deo Novog Sada koji se danas zove Adamovićevo naselje. Radnici, mahom Mađari, zvali su ga zvali Šandor telep ili, u prevodu na srpski “Aleksandrovo naselje”.

STEVAN VOLEO AUTO, A SAŠA FIJAKER

PORED toga što je bio slavan advokat, Stevan Adamović je posle Prvog svetskog rata bio i gradonačelnik Novog Sada. U istoriji grada upisan je i kao vlasnik prvog automobila, francuskog De dion Bouton, koji je još s kraja 19. veka dovezao u Novi Sad. S druge strane, Saša je do kraja života više voleo fijaker kojim je, svakog jutra u isto vreme, išao na kafu u hotel “Kraljica Marija”, gde je imao svoj sto, a potom u obilazak vinograda i pogona za preradu grožđa.