Vojvođanske priče: Legenda o novosadskom Kosti Vujiću

U SRPSKOJ pravoslavnoj velikoj gimnaziji je najpre prema sebi, a onda i prema svima drugima, bio izuzetno strog. U Matici srpskoj je istrajno i predano radio decenijama i bio i njen potpredsednik. Najzad, u kafani "Lipa" bio je nenadmašan kozer i čovek širokog srca i još šire ruke.

U istoriji novosadskog školstva, dužoj od dva veka, nema značajnije i neobičnije ličnosti od Vase Pušibrka (1837-1917). Upravitelj Srpske pravoslavne velike gimnazije, ovaj profesor matematike i fizike, bio je, bez prekida, neverovatnih 39 godina!

- Patronat gimnazije je Pušibrka za upravitelja postavio 1871, šest godina pošto je postao njen profesor i on je to bio do odlaska u penziju 1910. Gimnazija je tada bila eparhijska škola i u Patronatu su sedeli najumniji ljudi našeg naroda. Neretko su mu na čelu bili i sami srpski patrijarsi, što govori i o njenom značaju i kriterijumima za izbor njenog upravitelja - kaže Radivoj Stojković, direktor Gimnazije koja danas nosi ime svog velikog đaka Jovana Jovanovića Zmaja.

Neki od patrijarha koji su bili na čelu Patronata, poput Georgija Brankovića ili Vikentija Prodanova, i sami su bili đaci Srpske pravoslavne velike gimnazije. Kao upravitelj, Pušibrk ju je, pritisnut između želje mađarskih vlasti da je, naročito posle osnivanja svoje Državne gimnazije 1872, sasvim ukinu, i nepresušne potrebe vaskolikog srpstva za obrazovanjem na svom jeziku, čuvao i sačuvao, rizikujući ne samo svoju upraviteljsku, već i ličnu sudbinu.

* Vasa Pušibrk (1837-1917) / Pušibrk sa suprugom Sofijom

Tako je, u vreme drugog izbora njenog negdašnjeg đaka Svetozara Miletića za novosadskog gradonačelnika, što je i za opstanak Gimnazije bilo izuzetno važno, a čemu se protivila promađarski opredeljena grupa okupljena oko budućeg patrijarha Germana Anđelića, sa đacima i većinom profesora prednjačio u podršci bardu prečanskog srpstva.

- Pod pritiskom Anđelića, Patronat je tada tražio da se protiv Pušibrka sprovede istraga. Optužbi je oslobođen tek pošto je, posle velike borbe, u Patronatu prevladala većina koja je bila sklona Miletićevoj Narodnoj stranci - zabeležili su hroničari tog burnog i slavnog vremena.

A koliko visoke obrazovne kriterijume je Pušibrk u Gimnaziji držao, najbolje svedoči činjenica da je ona, za vreme dok joj je bio upravitelj, iškolovala čak šest potonjih srpskih akademika - Stanoja Stanojevića, Petra Konjovića, Radivoja Kašanina, Jovana Radonića, Tihomira Ostojića i Bogdana Gavrilovića.

* Pušibrk u sredini, levo Laza Dunđerski, sasvim desno Isidor Bajić i profesori u bašti kafane "Lipa"

Kada se Pušibrk 1910, na svoj zahtev, spremao da ode u penziju, Patronat je od velikog Uroša Predića naručio njegov portret. Štaviše, u gimnazijski statut tada je dopisano da taj portret mora da stoji u kabinetu svakog budućeg upravitelja, pa Pušibrk, evo već više od jednog veka, ozbiljnim i pronicljivim pogledom, sa kabinetskog zida gleda sve svoje naslednike.

A da bi se ispričao drugi, ne manje raskošan deo priče o velikom čoveku čija slava ravnopravno može da se meri čak i sa slavom čuvenog profesora beogradske Velike škole Koste Vujića, uzgred rođenog Bečkerečanina, valja se preseliti u nekadašnji Lebarski sokak, danas novosadsku Miletićevu ulicu. Tu i sada stoji kafana "Lipa" u koju je Pušibrk svakoga dana, bez izuzetka, navraćao dva puta - pre i po podne. Tako je, kroz godine i decenije, "profesorski sto" za kojim je on neprikosnoveno stolovao, postao svojevrsna institucija u instituciji. Za njim je vrcalo od kalambura pesnika Laze Kostića, mudrih misli Antonija Hadžića i Milana Savića, predsednika i sekretara Matice srpske, saveta glavnog gradskog fizika dr Moda Bornera...

* 1900. Gimnazija "Zmaj Jovan Jovanović" sačuvala autentični izgled nekadašnje, podignute prema projektu Vladimira Nikolića, njenog đaka

Tu su, kad god bi dolazili u Novi Sad, sedeli i Uroš Predić i Jovan Dučić, tu je, za kafanskim klavirom, Isidor Bajić, najpre Pušibrkov đak, a potom i gimnazijski profesor, komponovao "Srpkinju", jednu od svojih najlepših pesama. Tu je, najzad, voleo da svrati i Laza Dunđerski, rodonačelnik slavne porodično-ekonomske dinastije, o čemu svedoči i retka fotografija koju pronalazimo u arhivi Rukopisnog odeljenja Matice srpske.

- Jedno od najoriginalnijih svedočanstava tog vremena je pivska krigla koju je 1907, u čast 70. rođendana Vase Pušibrka, tadašnji zakupac "Lipe" Jozef Obering poručio čak iz čuvene fabrike porcelana u tadašnjem Karlsbadu, danas Karlovim Varima - kaže Ljiljana Lazić iz Muzeja grada Novog Sada, u kojem se čuva taj dragoceni predmet.

Kompozicija na krigli govori sve: u sredini je, nešto veća od ostalih, fotografija slavljenika Pušibrka, a oko njega Laza Kostić, Antonije Hadžić, Milan Savić, inače otac velike pesnikinje Anice Savić Rebac, Uroš Predić i drugi uglednici koji su "Lipu" doživljavali kao drugu kuću i načinili je kulturnim svetilištem.

* Kafana "Lipa" omiljeno sastajalište boema

Povrh te kompozicije je zapisano "Uspomena na Vasu Pušibrka 1937-1907", a ispod "Društvo iz `Lipe`".

Za večno sećanje!

ROĐENI SOMBORAC

VASA Pušibrk je, inače, rođen u Somboru, u trgovačkoj porodici. U Srpskoj pravoslavnoj velikoj gimnaziji položio je niže razrede, da bi više svršio u Budimpešti. Na univerzitetu u Beču je diplomirao 1865, položivši odmah i profesorski ispit. Pored matematike i fizike, u Gimnaziji je predavao i astronomiju, zemljopis i prirodopis.

IŠKOLOVALA UKUPNO 44 AKADEMIKA!

PRE Stanojevića, Konjovića, Kašanina i ostalih akademika koji su Gimnaziju učili u vreme upravitelja Pušibrka, u zlatni niz srpskih besmrtnika su se već bili svrstali i njeni đaci Đura Daničić, Jovan Đorđević, Zmaj, Laza Kostić... Docnije su to postali i Mladen Leskovac, Boško Petrović, Živan Milisavac, Aleksandar Tišma... Sve u svemu, iz čudesne škole na novosadskoj Zlatnoj gredi do danas su potekla čak 44 srpska akademika!