Manastir Privina glava: Svetinja samu sebe gradi

PRAVOSLAVNA crkva će sledeće godine proslaviti osam vekova postojanja manastira Privina Glava. U manastirskom kompleksu, na najzapadnijem delu Fruške Gore, u blizini sela Berkasovo, nekadašnjeg srednjovekovnog grada, ostali su samo temelji starog zdanja iz 12. veka. Danas se tu nalazi pet crkava. Najstarija sačuvana je Saborna, posvećena arhanđelima Mihailu i Gavrilu, iz 17. veka.

Iguman manastira Gavrilo kaže da će proslava biti na najvišem državnom nivou, a pokrovitelj će biti predsednik Tomislav Nikolić. Privina Glava je jedan od naših najposećenijih manastira, delom zbog svoje lepote, ali i zato što je iguman omiljen u narodu.

Prema predanju, jer pisanih tragova iz tog doba nema, a i na osnovu nekih arheoloških istraživanja, Privina Glava postoji duže od ostalih fruškogorskih manastira. Njegova izgradnja pripisuje se lokalnom vlastelinu koji se zvao Priva ili Priba. Obnovili su ga 1496. godine Jovan Branković i njegov brat vladika Maksim.

Prvi pisani podaci o manastiru nalaze se u turskim katastarskim dokumentima iz 1566-67. godine, na osnovu kojih se pretpostavlja da je tada u okviru manastira bila drvena crkva. U 17. veku Privina Glava se spominje i povodom obnove stare rukopisne knjige „Minhenski psaltir“ iz 14. veka. Smatra se da je ova knjiga pripadala despotu Đurđu Brankoviću, a da ju je kasnije neko iz njegove porodice (Vuk Grgurević - Zmaj Ognjeni Vuk, Đorđe ili Jovan Branković) poklonio manastiru. Patrijarh Pajsije uzeo je taj psaltir, popravio ga i prepovezao i vratio manastiru sa svojeručnim zapisom. Taj rukopis se spominje i povodom stradanja manastira u Austro-turskom ratu 1688. godine. Tada ga je neki austrijski oficir odneo.

Gradnja današnje crkve sa visokim baroknim zvonikom počela je 1741. godine na temeljima dotadašnje male crkve. Nad novom građevinom bilo je kube izvedeno po ugledu na ono iz manastira Staro Hopovo. Crkva je završena 1760. godine za vreme igumana kir-Stevana i u doba patrijarha Arsenija Četvrtog. Mitropolit Pavle Nenadović ustoličio je ovu crkvu i posvetio je arhanđelima Mihailu i Gavrilu. Zografske ikone na starom ikonostasu slikao je Stanoje Popović, a ikone za novi ikonostas Andrej Saltis 1786. godine. Sve kompozicije rađene su svetlim koloritom. Rezbarija ikonostasa spada u najbolja ostvarenja te vrste umetničkog zanata kod nas. Živopis crkve je obnovljen 1829. godine, a u kasnijem periodu crkvu je živopisao i poznati srpski slikar Aksentije Marodić (1838 - 1911).

Manastir Privina glava

Svetinja ne samo da decenijama nije obnavljana, već je pljačkana, rušena i skrnavljena. U vreme NDH u nju su se smestile horde ustaške mladeži koje su uništile mnoga znamenja i dokumente koje je manastir posedovao. Nestala je izuzetno bogata manastirska biblioteka sa više od 1.200 knjiga. Ukradeno je i žezlo pećkog patrijarha Janićija Drugog (1346 - 1354) izgrađeno od slonove kosti, biserne školjke i kornjače, kao i kapa despota Jovana Brankovića načinjena od zelene kadife izvezena srebrnim i zlatnim koncem i sa zlatnim krstom na temenu. Nestao je i bakrorez iz 1758. godine, dar mitropolita Pavla Nenadovića. Iščezla su i mnoga dragocena akta ovog manastira za vreme vladavine austrougraskih vladara Josifa Drugog, Karla Četvrtog i Marije Terezije.

I u komunističkoj vladavini o manastiru se nije mnogo brinulo. Zub vremena, činio je svoje. Dolaskom igumana Gavrila, mnogo toga se promenilo.

- Kada sam 1978. stigao u manastir Privina Glava, bilo je strašno - seća se Gavrilo. - Sve je bilo u propasti, crkva i konaci bili su skloni padu. Da su se srušili, nekoga bi ubili. Zavod za zaštitu spomenika jeste nešto radio, uglavnom su to bile sitne popravke, pre svega krova. Sveće su se palile u buretu, danas hvala Bogu, ima svega. Kad sam došao, bila je neka potrošena odežda. Nije se smela ni obući, jer se odmah cepa. Sad imamo više od 40 novih.

Svoje mladalačke maštarije iguman je pretvarao u stvarnost. Kada su ljudi uvideli da se njihovi prilozi daruju crkvi, čuvaju i ulažu u izgradnju, mnogi su rado dali i veće sume novca ili materijal za gradnju.

- Niko osim naroda nije pomogao da se ova svetinja podigne, ni država, niti Ministarstvo vera. Od Eparhije bačke nismo ništa tražili, a svoje obaveze smo regularno ispunjavali. Republički zavod za zaštitu spomenika je 12 godina držao naš ikonostas. Nisu uspeli da ga urade, dok mi nismo platili. Tako je povraćen i živopis, freske su godinama čamile u tami, a sad je sve blesnulo.

Poslednjih godina niču i nove građevine. U okviru manastirskog zdanja 2002. podignuta je crkva posvećena Pokrovu presvete Bogorodice. U severozapadnom delu nalazi se monaška crkva posvećena Svetom Đorđu, građena u vizantijskom stilu. Najnovije manastirsko zdanje je crkva posvećena Baznesenju Časnog krsta koja se nalazi na brdu iznad manastira i trebalo bi da bude završena do centralne manifestacije. Još jedna crkva sagrađena je na manastirskom izvoru... I to nije sve, novac iz manastira Privina Glava usmeren je i na izgradnju nekih crkava u Beogradu, Šidu i još nekim mestima u našoj zemlji.