Naši, a svetski dragulji

MANASTIRI, antički lokaliteti, srednjovekovni gradovi... Bogato kulturno nasleđe moglo da bude prvi sinonim za našu zemlju u svetu, s obzirom na to da nevelika Srbija ima veliki broj spomenika koje je priznao i zaštitio Unesko.

Među 745 spomenika svetske kulturne baštine na listi Uneska su šest manastira, dve crkve i jedan antički lokalitet iz naše zemlje.

Spomenički kompleks Stari Ras, koji uključuje manastire Sopoćani i Đurđevi stupovi, kao i Crkvu svetih apostola Petra i Pavla, kod Novog Pazara, najstariji je aktivni hram u Srbiji, a zbog izuzetnih kulturnih, umetničkih i istorijskih vrednosti na listi Uneska je još od 1979. godine.

Sedam godina kasnije, u svetsku kulturnu baštinu uvršten je manastir Studenica, jedan od najznačajnijih i najlepših spomenika srednjovekovne srpske istorije, a od 2004. tu je i manastir Visoki Dečani. Unesko je proglasio Dečane mestom svetske kulturne baštine, navodeći da su njegove freske jedan od najvrednijih primera takozvane renesanse Paleologa u vizantijskom slikarstvu i dragocen zapis o životu u 14. veku. Još tri sakralna spomenika na prostoru Kosova i Metohije, dve godine kasnije, postala su deo svetskog nasleđa. To su Gračanica, Pećka patrijaršija i Bogorodica Ljeviška.

Na listi Uneska je već šest godina lokalitet Gamzigrad ili Feliks Romulijana, carska palata podignuta po zamisli rimskog imperatora Galerija Maksimilijana, u blizini Zaječara. Ovaj lokalitet jedna je od najznačajnijih celina iz kasnorimskog perioda na teritoriji Evrope.

Za upis u svetsku baštinu, na preliminarnoj listi, čekaju Justinijana prima (Caričin grad), manastir Manasija, tvrđava Bač, Smederevska tvrđava i Rajačke pimnice.

Lokalitet Caričin grad, za koji se smatra da je rodni grad rimskog imperatora Justinijana, jedan je od najznačajnijih vizantijskih gradova u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva. Justinijan je odlučio da u rodnom kraju podigne grad koji će veličati njegovo ime, ostalo je zabeleženo da je po sjaju bio blizak Konstantinopolju, u kome je stolovao.

Manastir Manasija, koji je podigao despot Stefan Lazarević, jedan je od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture i najznačajnija građevina koja pripada takozvanoj Moravskoj školi, a tvrđava Bač bila je jedna od najvećih tvrđava svog vremena u Panoniji. Tvrđava u Baču spada u takozvane vodene gradove, jer je sa svih strana bila opkoljena rekom, a prilazilo joj se pokretnim mostovima. Smederevsku tvrđavu zidala je Prokleta Jerina iz narodnih pesama, inače Irina Kantakuzin, vizantijska princeza, udata za Đurđa Brankovića. Ona predstavlja poslednje veliko ostvarenje srpske vojne arhitekture.

Staro veliko kameno naselje vinarskih podruma u selu Rajac kod Negotina, odavno je pod zaštitom države, kao arhitektonska i vinarska atrakcija, a uskoro bi i ono moglo da postane svetski vredno kulturno dobro.

Naša zemlja zajedno sa Bosnom i Hercegovinom, Hrvatskom i Crnom Gorom predložila je stećke za svetsku baštinu, a nedavno smo se uključili u projekat „Dunavski limes“ sa partnerima iz Evropske unije, sa ciljem da se vojna granica Rimskog carstva stavi na listu svetske baštine. Dunavski limes u Srbiji obuhvata stotine utvrđenja duž Dunava. To su svi gradovi i utvrđenja iz rimskog perioda, a udarne tačke bile bi Viminacijum, Singidunum, Pontes, Trajanov most i Trajanova tabla.

Među predlozima za listu Uneska su i Petrovaradinska tvrđava, zatim hidroelektrana „Pod Gradom“, ali i Fruška gora kao prirodni i kulturni kompleks.

Rajačke pimnice