Spasavanje velikana od zaborava

SAHRANA četvoro Karađorđevića, srpskih monarha koji su živeli i umrli u inostranstvu, u crkvi Svetog Đorđa na Oplencu, ima verski i politički značaj i svakako je čin njihove nacionalne rehabilitacije. Prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević nam je rekao:

- Ovim istorijskim činom ispunio sam zaveštanje mog pradede kralja Petra Prvog da svi Karađorđeviću počivaju ovde u srpskoj zemlji.

Prenos posmrtnih ostataka i ponovna sahrana uglednih srpskih ličnosti, monarha, državnika, svetaca i intelektualaca, pa i običnih ljudi, u našem narodu traju vekovima. Glavni motiv, koliko istorija pamti, bila je državna ili crkvena politika. Prema biografima Svetoga Save, on je 1206. godine doneo kovčeg svoga oca Stefana Nenanje iz Hilandara u Rašku da bi nad čudotvornim moštima ovog sveca mirio svoju zavađenu braću Stefana i Vukana.

- Ponovna sahrana nije utvrđena kanonima i zakonima, ali ima veliki verski i politički značaj. Mošti Stefana Prvovenčanog sahranjivane 15 puta, a kneza Lazara čak 12 puta. Bilo je to potrebno da bi se zemni ostaci ovih vladara i svetaca sačuvali od uništenja, ali i da se iskoriste za političke i religijske potrebe. I sahrana sedmoro Karađorđevića na Oplencu je politički čin i čin njihove nacionalne rehabilitacije - kaže istoričar crkve Veljko Đurić.

U inostranstvu su, između ostalih, pored Stefana Nemanje (u monaštvu Simeona) i Savtog Save, umrli patrijarh Arsenije III, vojvoda Stevan Štiljanović (proglašen svetim), vladika Nikolaj Velimirović, Nikola Tesla, pesnik Jovan Dučić, istoričar Slobodan Jovanović i svi su oni pre ili kasnije preneseni u Srbiju. Sveti Sava je, na primer, preminuo u Velikom Trnovu i iz Bugarske 6. maja 1237. prenesen u Mileševu. Zemni ostaci cara Dušana profesor Radoslav grujić je 1968. iz njegove porušene zadužbine Svetih Arhangela kod Prizrena preneo u Beograd Komunističke vlasti su, panično, pokušale da spreče postavljanje sarkofaga u crkvi Svetog Marka.

- U pravoslavnom kalendaru ima veliki broj praznika posvećenih prenosu moštiju svetitelja. Prenosom svetac ne gubi ništa od svoje svetosti i svoje duhovne moći. Kada su prenošene mošti Sv. Nikole u Bari, njih je sreo slepi srpski kralj Stevan Dečanski. I dotaknuvši se moštiju on je progledao. To je dokaz da prenos moštiju svetitelja ne utiče na njegovu svetost - tvrdi prota Marko Todorović, paroh iz Milvokija, koji će s patrijarhom oddržiti opelo Karađorđevićima na Oplencu.

Kod mnogih naroda grobovi su sveta mesta i kao takva ne diraju se. Hrišćani u izuzetnim prilikama imaju specifičan odnos prema grobu: „Pojava svetog mira je prvi znak svetosti pokojnika“. Grob se otkopava, ostaci se peru u vinu i stavljaju u novi sanduk. Mošti svetaca se nose u posebnim istorijskim prilikama na određenom prostoru. Takav je slučaj bio sa Svetim knezom Lazarom, Svetim Vasilijem Ostroškim ili Svetom Petkom.

- Mošti svetaca i zemni ostaci monarha i državnika služe u raznim prilikama kao duhovni podstrek za pregnuća naroda koji je u nevolji. Tako je kod Srba nastao kult „svetlih grobova“. Namera kralja Petra Prvog Karađorđevića da sagradi mauzolej za pripadnike svoje porodice ima ishodište u istoriji. Nije sporno da se ta zavetna želja kralja treba da se ispuni, problem je da se poštuje mišljenja onih koji su protiv - govori Veljko Đurić.

I podseća da je SPC u početku bila protiv ekshumacije i prenosa Karađorđevića, da su u porodici Andreje Karađorđevića sin Vladimir i treća supruga princeza Ana Marija, bili protiv prenosa ovog kraljevića. To je, međutim, prenebregnuto. Članovi obe srpske i jugoslovenske kraljevske porodice Obrenović i Karađorđević imaju i danas svoje grobove u inostranstvu, najviše u Rusiji. Neizvesno je da li će i oni biti preneseni u otadžbinu. Uz to planirano je da u kriptu Hrama Svetog Save budu sahranjeni patrijarsi Srpske crkve. Teško je danas reći kada će o tome Sabor SPC odlučivati i ko će od patrijaraha biti eshumiran i prenesen u hram na Vračaru.

OPASNI VLADIKA

PRENOS ostataka episkopa žičkog Nikolaja iz manastira u Svetog Save u Libertivilu kod Čikaga 1991. u manastir Lelić kod Valjeva može se danas posmatrati i kao srpski odgovor na kanonizaciju nadbiskupa zagrebačkog Alojzija Stepinca. Nikolaj Velimirović je u SFRJ dugo bio tretiran kao državni neprijatelj. Prenos iz SAD u Srbiju su obavili vladika Lavrentije i porodica uglednog iseljenika Mirka Stokovića. Na prolećnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora SPC u maju 2003. vladika Nikolaj je proglašen za sveca.