Slovenci i Albanci izbrisali Tita, a njima je dao najviše

ČAK i ako se dogodi da Trg maršala Tita u Zagrebu bude preimenovan u Trg republike ili Kazališni trg, Hrvatska će i dalje ostati zemlja koja ima najviše javnih prostora koji nose ime maršala. Prvo mesto u odnosu na bivše jugoslovenske republike Hrvatskoj obezbeđuje Istra, koja se ne odriče Tita.

Ostale države, uključujući i dve srpske pokrajine, većinu ulica i trgova, naročito onih glavnih, "oslobodile" su Titovog imena. Ti nazivi ostali su dominantni u mešovitim, višenacionalnim sredinama, kao na primer u Vojvodini, ili u nekim mestima na severu Crne Gore. No, ni tamo razlog nije glorifikacija Broza, već je to pre kompromis koji zadovoljava etničke zajednice koje tu žive.

- Tito je Hrvatskoj dao najviše - komentariše istoričar Predrag Marković. - U staroj SFRJ to nije bilo dovoljno cenjeno, pa se tako po njemu u Hrvatskoj zvalo malo srpsko mesto Korenica.

Posle Drugog svetskog rata, kao deo kulta ličnosti, prestonice u svim republikama po Titu su nazivale neku od najlepših ulica u srcu grada. Taj primer sledila su i manja mesta, pa se u gotovo svim naseljima u Jugoslaviji glavna ulica zvala Titovim imenom.

Ratni cunami devedesetih godina zbrisao je i Titovo ime sa javnih prostora. Ubrzano su menjani nazivi ulica, trgova, mostova, zgrada, obala... Davani su im su novi ili su vraćani stari od pre Drugog svetskog rata. Ali nisu sve republike bile jednako revnosne i brze u tom poslu.

HRVATSKA Danas, dve i po decenije nakon propasti SFRJ, Tito najviše "živi" u Hrvatskoj. Osim čuvenog trga u Zagrebu, njegovo ime nose ulice i skverovi u još dvadesetak gradova. Najviše ih je u Istri, pa je tako u Rijeci glavni trg - Titov.

- Grad Rijeka ne namerava da menja ime Titovog trga, jer je Josip Broz predvodio antifašistički pokret koji je pobedio naciste i fašiste - tvrde u ovom gradu.

Ova tabla stoji u istarskom gradiću Buje,foto Lj.Begenišić

Trgove maršala Tita imaju još Karlovac i Velika Gorica, Buzet, Lovran, Labin, Matulji i Rovinj, dok Fažana, Poreč, Rabac i Veli Lošinj imaju Obalu maršala Tita, Lovran i njegovo šetalište, a Opatija, Zaprešić, Nedelišće, Šenkovec i Varaždinske Toplice - Ulicu maršala Tita.

SRBIJA U Srbiji Titovo ime "isterano" je iz gotovo svih velikih gradova, a taj naziv danas nose ulice u nekoliko opština.

Ulice i trgovi u Beogradu, Novom Sadu, Čačku, Užicu, Kragujevcu, Kraljevu, Kruševcu... dobili su nova ili su im vraćena stara, predratna imena. U Beogradu, Titova ulica sada je Ulica kralja Milana, a Titovo ime u prestonici nose ulice u Železniku i u Višnjici.

- Kod nas u Kruševcu nema ulica sa Titovim imenom, nazivi su promenjeni i one su sada pretežno posvećene Kosovskom boju i knezu Lazaru - kažu u ovom gradu.

U Čačku tvrde da nikada nisu ni imali mnogo Titovih ulica, jer to je nekako bio "Dražin kraj", a one što su imali - preimenovali su.

Kada je reč o srpskim pokrajinama, nazivi su zadržani u mešovitim vojvođanskim sredinama u Subotici, Kanjiži, Vrbasu... Istovremeno, na Kosmetu Albanci su se, nakon jednostranog proglašenja nezavisnosti, nemilosrdno obračunali sa Titom i izbrisali njegovo ime. Posle 1999. godine i odlaska Srba iz pokrajine, nazivi ulica su strelovito menjani, pa su one nazivane po albanskim istorijskim ličnostima, borcima OVK, po jedna ulica pripala je i Olbrajtovoj, Toniju Bleru, Vesliju Klarku...

Gimnazija u Skoplju i danas nosi Titovo ime

CRNA GORA U Crnoj Gori nazivi su se zadržali ponegde na primorju, pa se tako u Kotoru obala zove po maršalu Titu, a u Tivtu postoji "Konzulat SFRJ" koji se bavi organizovanjem komunističkih svetkovina. Na severu je malo drugačije, Titovu ulicu ima Rožaje koje je izrazito mešovita sredina, dok su mesta u ostalim severnim gradovima uglavnom promenila nazive ulica. U Podgorici je Ulica Josipa Broza Tita dobila naziv Stari aerodrom. U Herceg Novom trg ispred opštine zove se po Titu.

BOSNA I HERCEGOVINA I u Bosni i Hercegovini - tom modelu bratstva i jedinstva koji nije zaživeo, Titovih ulica ima još u desetak gradova, uglavnom u Federaciji BiH - Goraždu, Mostaru, Travniku, Tuzli, Zenici, Tešnju... I Sarajevo je zadržalo Titovu ulicu, a u Drvaru je stari naziv zadržala - Titova pećina.

U Republici Srpskoj Tito je umro i u nazivima - tamo niko ne može da se seti da neka ulica ili trg još nose njegovo ime. Titovoj ulici u Banjaluci vraćeno je ime od pre Drugog svetskog rata - Ulica kralja Petra Prvog.

MAKEDONIJA U Makedoniji su se tragovi i obeležja iz života u zajedničkoj državi zadržali u desetak gradova - Đevđeliji, Ohridu, Kičevu, Tetovu, Strumici, Velesu, Kumanovu... Međutim, Ohridski kej više nije Titov, nego - Makedonija. Glavna skopska ulica zvanično više nema naziv Maršal Tito, nego - Makedonija, kao i centralni trg. Ipak, gimnazija nosi Titovo ime, a ispred škole su čak tri njegova spomen-obeležja - spomenik, bista i bareljefno obeležje postavljeno na kamenu...

foto Tanjug/Hina/T.Pavlek

SLOVENIJA U Sloveniji desetak mesta ima ulice sa Titovim imenom - Maribor, Postojna, Velenje, Jasenica, Ilirska Bistrica... Međutim, Titova cesta, glavna saobraćajna arterija u pravcu sever-jug, pocepala se na Dunajsku, Slovensku i Barjansku, a Ustavni sud Slovenije doneo je 2011. godine odluku kojom se zabranjuje davanje naziva po Titovom imenu.

Istoričar Čedomir Antić navodi da su prema Titu najmanje sentimentalni građani Slovenije i Albanci na KiM.

- Iako je njima socijalistička Jugoslavija donela mnogo, oni su je neprekidno, ili makar poslednjih decenija, odbacivali - kaže Antić.

A da li su se bivši Jugosloveni obračunali i sa Titovom ideologijom i gde je ona još prisutna?

- Nigde - kaže Predrag Marković. - Pitanje je šta je bila njegova ideologija. Međutim, ima dosta nostalgije u siromašnim delovima zemlje, osim na Kosovu.

Čedomir Antić navodi da je čitav ovaj prostor zasnovan na temeljima SFRJ.

- Granice, međusobni odnosi, pogled na svet, političke elite... utemeljeni su u vreme vladavine Josipa Broza - kaže Antić za "Novosti". - Zvanično su socijalizam i jugoslovenstvo napušteni, ali republike se različito odnose prema tom vremenu iz velikog broja razloga.

Titov unuk Joška Broz tvrdi da su nazive Titovih ulica skinuli - fašisti:

- Fašizam se vraća na ove prostore. Rehabilituju se oni koji su bili sa druge strane. Skinuta su i imena ruskih generala koji su doneli slobodu.

A hrvatski pisac Ante Tomić smatra da bi Hrvati, ukoliko se odreknu Trga maršala Tita u Zagrebu, trebalo da se odreknu i Istre, a ne bi smeli ni da se bune što je deo Piranskog zaliva pripao Slovencima. Jer, kaže Tomić, te delove Hrvatska je dobila zahvaljujući upravo Brozu.

foto N.Fifić

ULICE U ITALIJI, EGIPTU, INDIJI...

U ITALIJI Tito ima šest ulica. Takođe, ulicu ima i u brazilskom Sao Paulu, potom i dve ulice na Kipru, dve ulice u Indiji, dok u Moskvi ima trg. Po Titu je nazvana i jedna ulica u Kairu, Etiopiji, Tunisu, Angoli i Gani.

I jedan asteroid, kojeg je 1937. godine otkrio srpski astronom Milorad Protić, zove se po Titu. To je Asteroid 1550 Tito i obiđe orbitu Sunca jednom u četiri godine.

U SVAKOJ REPUBLICI I OBE SRPSKE POKRAJINE PO JEDAN GRAD

SVAKA republika i obe srpske pokrajine imale su po jedan Titov grad. Crnogorci su po Titu još 1946. nazvali prestonicu Titograd, a staro ime Podgorica vratili su 1992.

U Hrvatskoj je Titovo ime nosila mala srpska Korenica od 1945. To je ujedno bilo i prvo mesto koje je u bivšoj državi dobilo pridev "Titov", a iz naziva je izbačen 1996. godine.

U Srbiji Titu je "posvećeno" Užice 1946. godine, a izvorni naziv vraćen je 1992. U Makedoniji je Titovo ime nosio Veles, od 1946. do 1996. godine.

U BiH, Sloveniji i na Kosmetu, međutim, gradovi su Titovo ime dobili tek 25 godina nakon rata i godinu dana nakon njegove smrti. Tako je Drvar postao Titov 1981, a samo deset godina kasnije, 1991, izbrisan je iz imena mesta. Na Kosovu je Titova Mitrovica postojala od 1981, a ukinuta je pre nekoliko godina. Slovensko Velenje dobilo je dodatak Titovo 1981. a izbačeno je već 1990.

Poslednje mesto koje je komunistički režim prekrstio Titovim imenom bio je Vrbas u Vojvodini - to se dogodilo 1983, a izvorni naziv mu je vraćen početkom devedesetih godina.