Masovna grobnica i kod manastira u Rakovici

OKO 6.000 Jevreja i oko 1.500 Roma ubijeno je tokom prve faze Holokausta u Srbiji, do novembra 1941. Objavljivanje prvih podataka i elektronsko mapiranje stratišta počeće već od februara i trajaće do juna, u okviru projekta "Mesta stradanja - prva faza Holokausta". Na mapi će se naći i neke novootkrivene lokacije, poput Rakovice i Bubanj potoka.

Projekat su zajedno izradili Savez jevrejskih opština Srbije, beogradski Centar za istraživanje i edukaciju o Holokaustu i Filozofski fakultet u Rijeci. Stratišta u Rakovici i Bubanj potoku otkrio je istoričar Milorad Pisari iz Centra za istraživanje i edukaciju o Holokaustu.

- U Rakovici, na samo 200 metara od manastira, ubijeno je oko 400 Jevreja, 14. oktobra 1941. - kaže Pisari za "Novosti". - Bili su to muškarci iz logora Topovske šupe. Na osnovu svedočenja očevidaca, koji detaljno opisuju kamione pune muškaraca sa Davidovom zvezdom oko ruke, podeljenih u 27 manjih grupa, koji su streljani tokom celog dana, identifikovali smo grobnicu i sled događaja. Žrtve su ostavljene u masovnoj grobnici, da ih razvlače psi.

Nemci su ponovo došli 1943. i ogradili lokaciju, da bi posthumne ostatke spalili. Žrtve su bili banatski Jevreji, koje su, sa porodicama, folksdojčeri proterali u avgustu iz Banata, i jevrejski muškarci iz Beograda. Žene i deca smešteni su po privatnim kućama i kasnije su završili na Starom sajmištu, a muškarci u Topovskim šupama, gde su služili za prinudni rad i streljanje talaca u odmazdama.

Lokacija Bubanj potok i dalje se istražuje. Postoje dokazi o postojanju masovne grobnice, ali broj žrtava nije utvrđen.

- U prvoj fazi Holokausta ubijeno je 45 odsto ukupno stradale jevrejske populacije u Srbiji. Još oko 7.000 ubijeno je u drugoj fazi, uglavnom na Starom sajmištu. Pored domaćih Jevreja, bilo je i izbeglica iz Nemačke, Češke, Austrije, koje su krenule ka Palestini. Nemci su tokom 1943. i 1944. spalili tragove zločina - kaže Pisari.

Cilj projekta je ne samo mapiranje, već i da se obeleže mesta stradanja ili obnove već postojeći, propali, spomenici.

Nikola Radić Lukati iz istog Centra naglašava da je u Beogradu Holokaust imao specifičan oblik:

- Nije bilo getoizacije van gradova, već smo u samom gradu imali čak sedam logora. Sajmište su činila dva, prvi za Jevreje i Rome, drugi, posle njega, bio je tranzitni. Zatim logor organizacije TOT, između Brankovog mosta i Muzeja savremene umetnosti. Na Banjici su takođe bila dva logora - jedan su vodili Nemci, drugi Uprava grada Beograda. Tu su i Topovske šupe i Milišića ciglana, na Zvezdari.

Kao prvi logor, ipak, osnovana je Svilara u Pančevu.

- Kolaboracionističke vlasti se ne mogu amnestirati od odgovornosti jer su predale na uništenje celu jednu populaciju - smatra Radić.

To što za 70 godina nisu obeležena sva stratišta, a za mnoge se i ne zna, on objašnjava činjenicom da su uvek postojali drugi prioriteti. Prva spomen-ploča na Sajmištu postavljena je tek 1971, ispred Turskog paviljona - mrtvačnice. Danas je tu restoran.

JADOVNO - PRVI LOGOR SMRTI

U NDH, za samo četiri meseca, do avgusta 1941. ubijeno je na desetine hiljada Srba, kao i više od 2.000 Jevreja, na lokacijama Jadovno, Gospić i Pag. Jadovno je bio prvi logor smrti u Evropi, nastao pre nemačkih, napominje Pisari, i dodaje da će kolege iz Hrvatske sigurno imati poteškoća u radu.