Meštrovićev spomenik Miletiću: Bronza od jugoslovenstva

NjEGOVI bronzani Vuk Karadžić i Josif Pančić su, decenijama, simboli Beograda, spomenik kosovskim junacima sinonim je ne samo za Kruševac, pružena ruka Miloša Obrenovića u centru Požarevcu paradigma je i vizionarstva i odlučnosti... Đorđe Jovanović (1861-1953), rodonačelnik srpskog vajarstva, samo u rodnom Novom Sadu nije ostavio monumentalan trag, a želeo je, naročito 1935. godine, kada je raspisan konkurs za rešenje spomenika Svetozaru Miletiću.

- Dva prvonagrađena rešenja bila su ono Ivana Meštrovića, koje danas i stoji u centru Novog Sada, i drugo Jovanovićevo - otkriva za „Novosti“ Pavle Stanojević, istoričar umetnosti i bivši sekretar Matice srpske. - Ne verujem, međutim, da su pri izboru odlučujući bili umetnički, već politički motivi, što, siguran sam, dokazuje i Jovanovićev predložak koji se i danas čuva u Muzeju Vojvodine.

Takvo mišljenje je, dodaje on, među poznavaocima umetnosti rasprostranjeno i danas, a bilo je i u vreme podizanja spomenika, „u kojem je Meštrović, mada u suštini više klesar, nego vajar, bio personifikacija opšteproklamovanog i od strane države forsiranog jugoslovenstva“.

- Možda, u svemu, nije bez značaja ni činjenica da je spomenik 1939. otkrio tadašnji predsednik Vlade Dragiša Cvetković, koji je, samo neki mesec ranije, potpisao za Srbe katastrofalan sporazum sa Vlatkom Mačekom - kaže Stanojević.

Ovo mišljenje deli i jedan od osnivača Srpskog bibliografskog društva i izuzetan poznavalac Jovanovićevog života i dela, Novosađanin Sava Todorov.

- Mada je, pored Pariza gde je diplomirao vajarstvo, učio i u Beču i Minhenu, Jovanović je, ne želeći „da bude Švabin rob“, sa srpskom vojskom prošao albansku golgotu - kaže on. - Bio je, inače, član Srpske kraljevske akademije i, kako su ga tada opisivali, „harizmatični predstavnik srpske i evropske građanske klase i uzor umetničke i lične lepote i elegancije“.

Bilo kako bilo, pored već pomenutih, Jovanović je, uglavnom u bronzi, ovekovečio i srpske vojvode Stepu Stepanovića i Živojina Mišića, pesnike Branka Radičevića i Zmaja, pisce Simu Matavulja i Ljubu Nenadovića... Od izuzetnog umetničkog značaja je, dodaje Todorov, i njegova skulptura „Crnogorac na straži“ koja, već više od veka, krasi dvorište Pariske opštine.

- Najmanje Jovanovićevih dela je, nažalost, u Novom Sadu - zaključuje Todorov. - Tu su samo izuzetno lepa, ali gotovo minijaturna statua „Nimfa“, u Dunavskom parku, i kip boga Merkura na jednoj od zgrada u centru grada. Jovanović, štaviše, u rodnom gradu nema čak ni spomen-ploču, a to je najmanje čime bismo morali da mu se odužimo.