Senke velikog rata

U KNjIZI "Jugoslavija u senci rata - Ratni veterani i stvaranje nove države 1903-1945" irski istoričar Džon Pol Njumen pokušao je da objasni razloge zbog kojih je Kraljevina Jugoslavija bila suočena sa toliko mnogo teškoća u stvaranju integrisane i funkcionalne politike i nacionalne kulture. Istražujući kulturu pobede i poraza na prostoru Jugoslavije posle Prvog svetskog rata, nastojao je da identifikuje probleme, ali i da objasni na koji način nasilje i podele jednog rata mogu da izbiju na površinu u narednim.

- Rad na ovoj knjizi bilo je dirljivo i prosvetljujuće iskustvo - kazao je autor na promociji u "Službenom glasniku". - Koren mnogih nedaća bila su razjedinjena ratna nasleđa. U novostvorenoj državi našli su se pobednici i poraženi. Nije bilo dovoljno kapaciteta da se izbori s unutrašnjim problemima koji su nastali ujedinjenjem.

Knjiga je svoj život započela 2004. kao doktorska disertacija na Univerzitetu u Sauthemptonu. Prvobitno je zamišljena kao studija sudbine austrougarskih ratnih veterana hrvatskog porekla u Kraljevini Jugoslaviji.

- Kako sam dublje istraživao, postajalo je sve jasnije da je ovo samo segment veće priče o gorko podeljenim nasleđima balkanskih ratova i Velikog rata u međuratnoj jugoslovenskoj državi - objasnio je Njumen. - Nedostajalo je iskustvo Srba koji su se borili i dodao sam srpski deo koji je bio najveći i najvažniji.

PROČITAJTE JOŠ - Zbirka priča „Preko praga“ uz zvuke kavala (FOTO)

Knjiga je zapravo priča o ljudima koji su doprineli stvaranju Jugoslavije, kako je ta država funkcionisala, ali i slika "Nove Evrope" posle Prvog svetskog rata kad su "prvi put Istočna i Zapadna Evropa ličile jedna na drugu, započevši kratkotrajnu eru nacionalnih država kojima su upravljale liberalne političke institucije". Njumen je naglasio da su gotovo svi njegovi sagovornici imali ponekog pretka koji je služio na Solunskom frontu ili je preživeo (ili nije) povlačenje preko Albanije.

Gavrilović, Njumen i Tasić, Foto P. Milošević

- Prvi svetski rat takođe predstavlja važan deo sećanja u mojoj domovini - rekao je Njumen. - Ali, razmera smrtnih stradanja i istorijske traume se ne mogu porediti sa Srbijom. Moj deda stric Persi Njumen poginuo je prvog dana bitke na Somi u junu 2016. Imao je samo 22 godine. Njegovo telo nikad nije nađeno i zato razumem ličnu vezu koju mnogi Srbi imaju sa žrtvom i gubitkom.

Istoričar dr Darko Gavrilović smatra da je ovo delo rezultat neutralnog istraživanja koje osvetljava istoriju Kraljevine Jugoslavije.

- Nisu se svi borili na istoj strani i nisu svi negovali kulturu pobede. To je bio ključni problem Kraljevine Jugoslavije. U ovoj knjizi otkrivamo nove heroje koji su verovali u svoju herojsku epopeju, ali i sudbine malih ljudi, osakaćenih tokom rata, ljudi koji nemaju posao, pokušavaju da prežive i ne snalaze se u novom društvu - kaže Gavrilović.

Istoričar dr Dmitar Tasić, koji je preveo knjigu, takođe, smatra da su turbulentne prilike, međupartijski sukobi i diktatura doprineli da se jaz među pobednicima i poraženima produbljuje u godinama između dva rata, eskalirajući kroz novi sukob obeležen zločinima poraženih u Velikom ratu.

- Kao neutralni posmatrač, Njumen analizira zaostavštinu Prvog svetskog rata, čije posledice do danas nagrizaju Evropu i kreiraju geopolitičke prilike na Balkanu, nudeći pogled iskosa na našu prošlost - kaže Tasić.

UTICAJAN ISTORIČAR

NjUMEN je jedan od uticajnijih istoričara mlađe generacije i profesor Evropske istorije 20. veka na Univerzitetu Mejnut u Irskoj. Fokus njegovog akademskog rada usmeren je, pre svega, ka istoriji Istočne Evrope i nekadašnje Jugoslavije, kao i ka temama kulture pobede u Evropi 20. veka, ratnih vojnih invalida, komparativne istorije Čehoslovačke i Jugoslavije, paravojnog organizovanja u srednjoj Evropi i na Balkanu.