Srpske rane i tragedije

PRVI Srbin koji je odbranio doktorat na Sorboni, pravnik Dragoljub Jovanović (1895-1977), napisao je 1930. gorku i otrežnjujuću dijagnozu svog naroda i zemlje pod naslovom “Ekonomske i društvene posledice rata u Srbiji”. Ova maestralna sinteza hladnih podataka i potresnih svedočenja žrtava Velikog rata napisana je na francuskom, za svetsku ediciju Karnegijeve fondacije za mir.

Zahvaljujući “Službenom glasniku”, posle više od 80 godina objavljeno je ovo delo u prevodu Vladimira Pavlovića, koje je svetu predstavilo ratne rane Srbije. Ono opisuje tragediju male siromašne zemlje koja je ostala bez milion stanovnika, sa drastično smanjenim brojem radno sposobnih muškaraca, bez 80 odsto pokretnih materijalnih dobara. Bizaran i vrlo ilustrativan podatak iz studije navodi da su okupatori pri povlačenju pokrali sve telegrafske i telefonske žice, uključujući i one iz zidova, a u Srbiji nije ostao nijedan telefonski aparat. Sve biblioteke su bile spaljene ili opljačkane, kao i univerzitet i muzeji. Mašine su odnete, zemlja je vraćena u srednji vek.

- To što je Veliki rat ostavio tako dubok trag na sve oblike života u Srbiji dolazi otud što je izazavao pokretanje čitave jedne nacije. Nikad ništa slično nije zabeleženo u istoriji. Sasvim mali broj porodica u Srbiji izašao je iz rata, a da nije izgubio nijednog člana. Ali nema nijedne koja nije bila raseljena - zapisao je profesor Jovanović.

PROČITAJTE JOŠ - STOGODIŠNjICA OD ZAVRŠETKA VELIKOG RATA: Junaci moravske divizije

Urednik edicije Džejms Šotvel bio je oduševljen radom, naglašavajući da je Jovanović imao delikatan zadatak da ga piše ne u Srbiji, već u državi koju su Srbi napravili s dojučerašnjim neprijateljima i okupatorima. Sa svakom pročitanom stranicom ove knjige čitalac se penje korak više na osmatračnicu sa koje se sve jasnije vidi tragična panorama ratne Srbije. Na njoj se protiv sile jednog carstva, među zgarištima uništenih gradova i po poljima sa satrvenim usevima lavovski bore bedno obučeni srpski vojnici kojima državni špekulanti prodaju kartonske opanke i hrane ih hlebom od brašna pomešanog s peskom. Još je strašnija slika okupacione pozornice na kojoj okupatori “Madžari”, koji govore isti jezik kao i Srbi, isteruju samohrane majke s decom iz kuća da bi u njih uselili konje. Austrougarska uprava je pljačkala doslovno sve, a zabranila je ćirilicu i u škole uvela hrvatski jezik, u nastojanju da potpuno razori srpsku naciju.

Nažalost, Jovanovićeva knjiga, koja dokumentovano opisuje pozadinu Pirove pobede Srba, tek sad je dostupna srpskoj javnosti. Da je čitana ranije, možda bi se izbeglo ponavljanje grešaka koje su u sledećih 100 godina izazvale tragedije i egzoduse.

PROČITAJTE JOŠ - Životom platio što je bio Dražin advokat

- Sa svojim seoskim stanovništvom sposobnim da izdrži najveća lišavanja, Srbija je bila kraljevstvo snova za državnike bez vizije, ravnodušne prema budućnosti i prema osećanjima svojih građana. “Sirotinja će sve to progutati”, bila je parola ljudi na vlasti, u pravom i u prenesenom smislu te reči - zabeležio je Jovanović u studiji posle Velikog rata, o kome znanje nije stekao teorijski. Pre odlaska na školovanje u Francusku, on je bio srpski vojnik koji je preživeo golgotu povlačenja.

GOLGOTA Srpski narod u zbegu 1915.

HAPSILI GA I KRALj I TITO

ZAŠTO Jovanovićevo kapitalno delo do sad nije prevedeno na srpski? Razlog ignorisanja ove studije u svim Jugoslavijama bio je njen kvalitet, utemeljenost na činjenicama i kritičnost. Profesor Jovanović, ugledni pravnik i univerzitetski profesor, jedan od osnivača Zemljoradničke stranke, bio je i u Aleksandrovoj “ličnoj monarhiji” i u Brozovoj “ličnoj republici” surovo progonjen i hapšen. Osnivača antifašističkog pokreta u međuratnom periodu, levičara, člana vlade Narodnog fronta i pisca prvog posleratnog jugoslovenskog ustava, Titov režim osudio je na čak devet godina robije.

////////////////////