Vedri duh renesansnog doba

PREMIJEROM predstave “Marin Držić - Viktorija od neprijatelja” (u režiji Ivice Boban) na 68. Dubrovačkim letnjim igrama, nedavno je zavičaj velikog meštra pisane reči obeležio i veliki datum - četiri i po stoleća od smrti Marina Držića.

O neprolaznoj slavi renesansnog komediografa, u čijim najpoznatijim delima (“Dundo Maroje”, “Skup”, “Novela od Stanca”, “Hekuba”, “Tirena”, “Venera i Adon”) uživaju teatar i publika do naših dana, pisao je pre pola veka i Miroslav Krleža. Već iz kratkog izvoda piščevog govora, na naučnom savetovanju o Držiću, može se spoznati zbog čega su njegove drame nadživele stoleća “snagom modernog, nepatvorenog dela”:

- Držić je izraziti pučanin u našoj dramatici. Njegove komedije dosegle su pravu stvaralačku svrhu: one su u prostoru i vremenu danas već davno prohujalih dana zaustavljeni glasovi živog pučkog govora koji govori s pozornice isto tako vedro kao i prije četiri stotine godina - objašnjavao je Krleža. - Poigravanje slabostima ljudskim nije kod Držića samo banalno sredstvo komediografa rutinera koji nas nasmijava pojedinim tipovima kao djecu lutkama. Njegov plautovski ensemble škrtaca, senilnih ljubavnika, razigranih žena, rogonja, pijandura, mizerija, probisvijeta, seljaka, svodilja i slugu - nije samo pokladna igra za gosparsku zabavu. Već doista prava, živa, sugestivna gluma koja je samu sebe nadživjela snagom modernog, nepatvorenog umjetničkog dela...

Rasni komediograf rođen je 1508. godine u dubrovačkoj porodici, koja je i u prethodnoj generaciji već imala poznatog pesnika - petrarkistu Džora Držića. Mladost je proveo u rodnom gradu, a sa osamnaest godina postao je jedan od upravitelja Crkve Svih svetih, zvane Domino. U to doba pokušavao je i da se bavi trgovinom i sviranjem orgulja u dubrovačkim katedralama, istina, bez uočljivog uspeha.

U već zrelim, tridesetim godinama otišao je na studije u Sijenu, a popularnost među kolegama donela mu je “poziciju” upravitelja studentskog doma i zvanje vicerektora univerziteta. Mada se u Dubrovnik nije vratio s diplomom, ovo iskustvo imalo je veliki uticaj na život budućeg pisca: u Sijeni se upoznao sa italijanskim renesansnim teatrom, radom pozorišnih trupa, čak se i sam okušao kao glumac.

Ni sledeća etapa Držićevog puta nije bila manje zanimljiva i inspirativna - u Beču i Carigradu boravio je kao sobar (potom i tumač) austrijskog grofa Kristofa fon Rogendorfa. Ipak, ponovo se vratio u rodni Dubrovnik, u kome se bavio prilično beznačajnim poslovima. Te godine (od 1548. do 1562), na sreću, dale su mu priliku da prepozna svoje umetničke porive i darove. Posvetio se pozorištu, pisao drame, režirao ih, možda je u nekim predstavama i sam igrao. Scena za Držićeva dela bila su svadbena veselja bogatih sugrađana ili karnevalska slavlja. Iz tog perioda potiču gotovo sva njegova značajna ostvarenja. Pisao je i farse, pastorale, tragedije, mada je najviše domete dostizao u komedijama. Prof. dr Zlata Bojović u jednom od svojih tekstova ističe da su plautovske komedije, kakve je Držić stvarao, predstavljale novinu za dubrovački teatar:

- U njima je sa puno duha, zdravog humora i vedrine predstavljao bogati, šaroliki i bučni život renesansnog doba. Radnje njegovih komedija odvijaju se u raznim sredinama (u Dubrovniku, Rimu, Kotoru),ali se u njima u najvećoj meri oslikavao život njegovog rodnog grada...

Mladić od šezdeset leta

ZANIMLjIVO je (i nimalo slučajno) da je na vest o Držićevoj smrti, njegov savremenik i prijatelj, napisao pesmu u kojoj Marina naziva mladićem. Neobično, budući da je “mladić” umro sa gotovo šezdeset godina. Zato se pretpostavlja da je pesnik imao posebnog razloga da svog prijatelja, vedrog i nemirnog duha, poistoveti s mladošću ali mu, istovremeno, i “prorekne” večnu svežinu umetničke zaostavštine. Inače, Držić je preminuo u Veneciji 1567. godine i sahranjen je u venecijanskoj Crkvi Svetog Ivana i Svetog Pavla.