Lepenci promenili istoriju našeg sveta

ONO što je nađeno u Lepenskom viru ne samo da daleko prevazilazi sve ono što je u arheološkom pogledu pronađeno u Jugoslaviji za ovih 20 godina, već to ide u red najvećih evropskih i svetskih otkrića.

Na današnji dan, pre pola veka, ovo je obznanio legendarni direktor Narodnog muzeja Lazar Trifunović, otkrivajući prvi put rezultate istraživanja na gradilištu hidroelektrane na Dunavu, koji će potom kao senzacija odjeknuti ne samo u domaćoj javnosti, već i u naučnim krugovima širom planete. O pronalaženju naselja podignutog 6.000 godina pre nove ere, koje "prevazilazi do sada najpoznatije arheološke spomenike ljudske civilizacije iz tog perioda", već sutradan izvestile su "Večernje novosti" u tekstu "Đerdap menja istoriju sveta":

- Samo na površini od 1.250 kvadratnih metara pronađeni su ostaci 41 kuće trapezoidnog oblika, tako podizane da su što manje izložene vetrovima. U kućama su otkrivene 33 skulpture koje predstavljaju ljudske figure ili glave životinja - pisale su "Novosti" tog 17. avgusta 1967. godine, uz isticanje jedinstvenosti oblika i veličine pronađenih skulptura i poređenje da su u Mesopotamiji iz toga doba nađene figure čije dimenzije ne premašuju 15 santimetara.

Pre nego što će Lepenski vir postati "svetska priča", na stranicama našeg lista, svakodnevno, nove detalje o značaju otkrića sa lokaliteta iz mlađeg kamenog doba iznosili su rukovodilac iskopavanja, tadašnji docent arheološke grupe Filozofskog fakulteta Dragoslav Srejović i direktor Arheološkog instituta, legendarni profesor Đurđe Bošković.

Remek-delo neolitske kulture

O srećnom i retkom otkriću i tragovima koje su sledili da bi iskopali ostatke preistorijske kulture jedinstvene arhitekture, umetnosti i duhovnosti, Srejović je našem novinaru Anastasu Nešiću, između ostalog, rekao:

- Gotovo u svakoj kući otkrivena je po jedna ili dve skulpture. To je bilo najprijatnije iznenađenje. Prvi put otkrili smo monumentalnu plastiku iz tog perioda! Dosad su uglavnom sretane figurine od pečene zemlje. Nije preterano, verujte: ovo što smo našli su prve skulpture u evropskoj umetnosti.

Na osnovu alatki rezbarenih od kosti i ostalih otkrića, Srejović je zaključio da ovu kulturu, čije pronalaženje otvara novu etapu izučavanja balkanske preistorije, nisu stvarali zemljoradnici, nego ribari i lovci.

Za profesora Đurđa Boškovića, otkrića Srejovićevog tima nisu bila slučajna, već su se uklapala u čitav plan arheoloških istraživanja na celoj teritoriji Đerdapa.

- Ovoliki broj koliba sasvim posebnog oblika u vrlo jasno postavljenim međusobnim odnosima nije nigde nađen - rekao je za "Novosti", Bošković. - Može se reći da ne samo u naučnom, već i u čisto materijalnom pogledu realna vrednost ovih novih akvizicija daleko prevazilazi sva do sada uložena sredstva za arheološko iskopavanje u čitavoj oblasti Đerdapa.

"Večernje novosti" iz 17. i 18. avgusta 1967, sa fotografijom Srejovićevog prvog susreta sa novinarima

SREJOVIĆU UPALA SEKIRA U MED

NAŠ list se bavio i kontroverzama u vezi sa samim otkrićem ovog značajnog lokaliteta. U "Novostima", januara 1979. u tekstu "Prilog za istinu o Lepenskom viru", Jovana Kesara, rukovodilac prve faze arheoloških istraživanja na Đerdapu dr Dušanka Vučković Todorović je izjavila:

- Tačno je da su Obrad Kujović i Ivica Kostić 30. avgusta 1960. godine, istražujući teren od Donjeg Milanovca do Dobre, otkrili neolitsko naselje Lepenski vir. Taj posao oni su obavili u sklopu opštih istraživanja desne obale Dunava koja je organizovao Arheološki institut... Srejović je posle nekoliko godina počeo da otkopava i naučno obrađuje ovaj lokalitet. Imao je sreće. Upala mu je sekira u med.