Dnevnik zabluda: Urbanistički moćnici

KULTURA jedne zemlje vidljiva je na ulici. Stare civilizacije ostavile su istorijske tragove na arhitektonskim spomenicima. Danas, nivo kulturnog razvoja vidi se u poštovanju istorijskog nasleđa i odnosu nacije prema prostoru, a iz izgleda gradova, može se zaključiti stanje u kulturi naroda. Međutim, na urbani razvoj ne utiče samo nivo razvoja kulture. Najteži oblik urušavanja urbanih vrednosti događa se kroz njihovu organizovanu razgradnju. Nju vrše i kontrolišu urbanistički moćnici. Oni menjaju životni prostor i tako kreiraju životne uslove svih nas.

Nedavni konkurs za urbanističko-arhitektonsko rešenje novobeogradskog Bloka 13 i zgrade Filharmonije, prostora zaštićenog kulturnog dobra, pokazao je na koji način se manipuliše arhitektonskom strukom radi postizanja komercijalnih ciljeva. Jer, dok su svi postavljali težište na projekat zgrade Filharmonije - podmetnut kao “zec u trku” - tiho je “proturen” krajnje neprihvatljiv plan izgradnje četiri gigantske kule na istom placu, vredan više stotina miliona evra. Ali ko stoji iza ovakvih poteza u našem urbanizmu?

Svuda u svetu, urbanizam je poslovno najinteresantnija oblast. U tom biznisu obrću se godišnje milijarde evra. Zbog toga, u ovoj oblasti danas je najveće prisustvo urbanističkih moćnika. Snažniji od svetskih kartela, oni kontrolišu i menjaju gradove, čak čitava prostorna područja zemalja, trguju i manipulišu njima, stvarajući preko noći enormne profite. Oni su organizovani, sa dubokim vezama u društvu. Jer, gradnja je finansijski visoko vredan biznis, a neverovatne zarade kriju se i u minimalnim izmenama urbanističkih planova, promenama spratnosti, gustina izgrađenosti, “greškama u zarezu” na urbanističkim dokumentima. Ove odluke sprovodi mali broj odabranih poslušnika koji upravljaju strogo kontrolisanim institucijama, kao što su: urbanistički zavodi, odeljenja za urbanizam, zavodi za zaštitu spomenika kulture, opštinske inspekcije.

Ko su i gde se nalaze predstavnici urbanističkih moćnika? Pre svega, to su investitori, po pravilu toliko snažni da mogu da utiču na urbanističke planove i grade po svojim pravilima, ne osvrćući se na urbaniste. Iza njih stoje: “korporacije”, tajne lože, sumnjive banke. Neretko im služe pojedine državne institucije: opštine i opštinski organi, komisije za urbanizam, konkursne arhitektonske komisije i “dvorski arhitekti”. Na kraju su službenici u državnim telima, među kojima i oni sa višedecenijskim iskustvom u mešetarenju urbanim prostorom za interese moćnika. A da, umalo da zaboravim predstavnike nekih političkih partija. Već decenijama, urbanističke institucije su partijski plen. Jer, onaj ko kontroliše prostor, kontroliše novac. A onaj ko kontroliše novac, taj ima moć. U ovom sistemu, naivni arhitekti i urbanisti samo su “kolateralna šteta”.