Prepevi čika Jove Zmaja ugledali svetlost dana

ZMAJ je tada bled i povučen mlad đak, koji ne ispušta iz ruku persijske pesnike. I on počinje prevoditi istočne pesnike, sa velikom ljubavlju, sa velikom veštinom, sa toliko uspeha da su njegovi prevodi Bodenšteta bolji i većma istočnjački no sam original nemačkog pesnika. Listovi šezdesetih godina puni su njegovih prevoda po Bodenštetu i Daumeru, pesnika persijskih, arapskih, tatarskih, turskih i Zmaj je pun oduševljenja za Hafisa “bezbožnika neumrlog” kod kojega traži i nalazi epikurejsku filozofiju života.” Ovako je u svojim “Memoarima” Jakov Ignjatović opisao svoj prvi susret sa Zmajem 1852. u Beču gde je mlađani pesnik studirao pravo.

Zanesen istočnjačkom poezijom, Jovan Jovanović Zmaj (1833-1904) je u Novom Sadu 1861. objavio zbirku “Istočni biser” koju čine njegovi prepevi raznih istočnih pesnika, pre svega persijskih, turskih, tatarskih i arapskih. Drugo izdanje objavljeno je 1920. u Sarajevu, a zatim je knjiga zaboravljena da bi se pojavila tek ovih dana u izdanju Ane Stjelje (1982), doktoranda na Filološkom fakultetu u Beogradu, pesnikinje i prevodioca.

Zmaj je prepevavao sa nemačkog služeći se najviše prevodima nemačkog pesnika Fridriha Martina fon Bodenšteta (1819-1892) koji je svojevremeno bio jedan od najomiljenijih stranih poeta u nas.

- Bodenštet je poslužio kao inspiracija našem pesniku, koji se od svih tadašnjih srpskih pesnika ponajviše interesovao za istočnjačku, pre svega persijsku poeziju. Može se reći da je Zmaj bio među prvim srpskim pesnicima koji je istraživao Istok, koji je za njega bio san slobodnog, punog, intenzivnog, poetskog života - kaže za “Novosti” Ana Stjelja. - Pisao je o tome kako je bio zadivljen istočnjačkom poezijom s kojom se upoznao preko nemačkih romantičara i kako njegova strasna duša ne može da podnese jednoličnu, suvoparnu sredinu, a kako je Istok svetlost koja obasjava i greje tu njegovu strasnu dušu. Rezlutat njegovog proučavanja orijentalne poezije je i doprinos prevodilaštvu, odnosno uspešnom prepevavanju, što može da posluži kao obrazac, čak i danas. Zmaj je prodro u samu suštinu ove poezije, a svojim poetskim jezikom ju je uobličio, udahnuvši joj novi život.

Sa najviše pesama u ovoj knjizi su zastupljeni Šemsudin Muhamed Širazi Hafiz (1310-1337) i Mirza Šafi Vazeh (1794-1852). Rodom iz Persije, današnjeg Irana, Hafiz je bio na poziciji dvorskog pesnika za koga su vezane brojne legende, a pripisivane su mu i čudotvorne moći. Bio je izuzetno cenjen a njegov uticaj proširio se i na zapadne pesnike kao što je Gete. Najčuvenije mu je delo “Divan”, zbirka koja sadrži između 573 i 994 stiha. Njegova poezija odražava mistična osećanja i obiluje simbolima kao što su ruža, vino, slavuj i krčma. Njegov grob i mauzolej nalaze se u Širazu u Iranu.

Azerbejdžanac po rođenju, Vazeh je nastavio tradiciju klasične poezije koja se negovala u njegovoj zemlji od 14. veka. Njegove pesme su u 19. veku prevedene i objavljene gotovo u svim delovima Evrope, ali su u Azerbejdžanu veliku pažnju privukle tek početkom prošlog veka. Njegova poezija veliča radost života, mudrost i ljudsku dobrotu.

Zmaj je prepevao i Omara Hajama (1048-1122) jednog od najvećih persijskih liričara, koji je stekao svetsku slavu po lirskim pesmama rubaijima. Ostalo je zabeleženo da je radio na reformi kalendara i da je mnogo pre Kopernika predložio teoriju heliocentričnosti. Među “istočnim biserima” su i stihovi Adni Mahmuda paše Anđelkovića (1420-1473?) pesnika i mecene rodom iz Carigrada a poreklom iz Srbije. On je bio veliki vezir na dvoru sultana Mehmeda II Osvajača i smatra se prvim pesnikom srpskog naroda koji se javlja u istočnoj literaturi. Uživao je veliki ugled ali je posle Mehmedove smrti, zahvaljujući dvorskim spletkama bio zatočen i pogubljen. Mnogi pesnici pisali su mu kasnije hvalospeve a i danas u Istanbulu postoje vakufi ili zadužbine koje je osnovao.

- Originalni tekst obiluje nepreciznostima, pravopisnim i štamparskim greškama, pa je njihovim ispravljanjem i dopunjavanjem podataka ova zbirka dobila na kvalitetu - ističe Stjelja.

- Time se postigla celovitost, omogućeno da se delo koje je nastalo pre više od jednog veka može nesmetano čitati i da se u njemu može jednako uživati kao i u vreme u kome je nastalo.