Život despota Stefana

ŽIVOT Stefana Despota koji pisa Konstantin Kostenski, puno je važan za vizantijsku i srpsku istoriju. Pod sjajem vizantijskog oratorstva on sakriva takve podatke, o kojima ni vizantijski istorici ne znadu, ni pisci istorije Turaka. Uzevši na um, da je upravo vrijeme od god. 1360 do 1420 najtamnije u istoriji vizantijskoj, zato što nema istovremenih istorika, a život Stefana pisa se okolo 1431 godine, to se može slobodno reći, da bi kritičko izdanje ovoga života bilo vrlo korisno.
Upravo ovako glasi motiv evropskog slaviste Vatroslava Jagića, pisan u Berlinu 11/23. oktobra 1874. da, godinu zatim, u Beogradu izda najcelovitiji hronograf-letopis čuvenog Konstantina Filozofa (Kostenskog) - “Život Stefana Lazarevića despota srpskoga”. Dragoceno delo Konstantina Filozofa od te godine više nije bilo izdavano.
Sada, ponovo ga je objavio LIO iz Gornjeg Milanovca, uz dva srpsko-slovenska autentična rukopisa: “O Serbii v eja otnošenijah k sosednim deržavam, preimušestveno v XIV i XV stoletijah” i “Žitie serbskogo despota Stefana Lazareviča i russkij Hronograf”, arheografski ogled dr Đorđa Trifunovića i pojmovnik Zorice Vitić.
- Nema sumnje da je Konstantin filozof Kostenski i učitelj srpski rodom Bugarin. Pošto mu sila turska potlači domovinu, našao je zaštitu kod despota Stefana, poznatoga ljubitelja nauke i književnijeh ljudi - smatrao je Jagić.
Konstantin, najverovatnije, potiče iz grada kojeg su Turci nazvali Ćustendil. Do sada su poznata četiri prepisa “Žitija despota Stefana”: Odeski ili Cetinjski, Cavtatski ili prepis Valtazara Bogišića, Kirilobelozerski i Volokolamski, oba potonja nazvana po ruskim manastirima. Pre Jagića, ovo delo prvi put je 1869. izdao Andrija Popov u Moskvi, pa Janko Šafarik 1870.
- Odeski prepis nosi sve odlike resavskog pravopisa, koji odgovara vremenu nastanka Konstantinovog “Žitija despota Stefana”. Jagić je shvatao resavski pravopis kao kvarenje neke starije norme. Zato je čitav prepis Žitija preneo na idealni raški pravopis - smatra dr Trifunović.
Na marginama neprocenjivo vrednog letopisa, ispisano je mnogo vlastitih imenica, među njima - Miloš, ne znamo o kome je reč, Beograd (!) i tako redom.

Posmrtno
O VREMENU nastanka letopisa svedoči zapis: “I poslije smrti despotove odlikovaše patrijarh srpski Nikon i cijeli sinklit Konstantina častnijem pozivom, da opiše život pokojnoga despota”. Dalja sudbina biografa nije poznata.

Resavska škola
POZNATA prepisivačko-prevodilačka škola u manastiru Resavi “osnovana je staranjem Stefana despota srpskoga”, a pripadao joj je i sam Konstantin Filozof. U despotovo vreme prevedene su i Besjede Jovana Zlatoustoga na šesto-dnevnik s grčkog. A iz Konstantinovog “posljeslovja” saznajemo i da je 1416. neko Stefanu preveo četiri “Knjige carstva” sa grčkog. Prevod je prepisan u manastiru LJubostinji.