Konačno objavljen Slom i vaskrs Srbije

POZNATA samo po imenu, knjiga "Slom i vaskrs Srbije" Koste Stojanovića (1867-1921), koja govori o dramatičnim godinama od 1912. do 1918, prvi put je objavljena tek ovih dana, gotovo sto godina otkako je napisana. Više nego zanimljivo i provokativno delo priredio je Slobodan Turlakov, a izdavač je RTS.

Na u četvrtak održanoj promociji u NBS, mr Miomir Gatalović, saradnik Instituta za savremenu istoriju, ukazao je na buran i plodonosan životni i stvaralački put zaboravljenog Koste Stojanovića, koji se kao naučnik bavio matematikom, fizikom, ekonomijom, a kao političar bio u više navrata ministar. Sa svojim prijateljem Mihajlom Petrovićem - Mikom Alasom, napisao je poznatu raspravu "Predstavnički izborni sistem", njegova dva najčuvenija dela su "Tumačenje fizičkih i socijalnih pojava" i "Osnovi teorije ekonomskih vrednosti". U politički život ušao je 1901. kao poslanik Pašićeve Radikalne stranke i bio prvi državni funkcioner u Srbiji koji je 1902. obelodanio svoju pripadnost masonima. Tokom Prvog svetskog rata sa vladom je otišao na Krf pa u Rim, da bi sledeće godine u Nici organizovao Klub narodnih poslanika čiji je postao predsednik, a sekretar bio Branislav Nušić. Tada je i došao u otvoreni sukob sa Pašićem i potom prešao u Demokratsku stranku.

Glavni "junak" knjige je Nikola Pašić, koga je Stojanović prikazao kao velikog oportunistu i egoistu, u čijem je životu sve bilo podređeno njegovom vlastoljublju. Uneo je korupciju i u vladu i u skupštinu, strankom vladao kao pravi despot i bio najveći krivac za srpski slom na kraju 1915. godine. Stojanović je imao velike primedbe na vođenje naših vojnih operacija 1915, smatrajući velikom greškom vlade i vrhovne komande što nije odmah izvršen upad u Bugarsku. Posebno se, prema rečima Dragana Inđića, odgovornog urednika u izdavaštvu RTS, Stojanović okomio na naše povlačenje kroz Albaniju, ističući kao bolju i varijantu - povlačenje ka Solunu.

U knjizi se može videti njegova bespoštedna borba da se nastavi skupštinski rad, najviše radi kontrole vlade, formirane u novembru 1915. u Nišu. Jedno poglavlje posvetio je i Crnoj Gori, odnosno kralju Nikoli, pripisujući mu stalnu i ne mnogo prikrivenu želju da se domogne prestola celog srpstva.

- Može se zamisliti kakav bi urnebes izazvala ova Stojanovićeva "rasprava" da je kojim slučajem bila objavljena za njegovog života! Iako je pisao tokom rata i izbeglištva, iskreno, pošteno i bez zlih namera, on je morao biti svestan razmera eksplozije koju bi izazvalo njeno objavljivanje, a ko zna da li bi je uopšte objavio da je duže poživeo i ostavio da sačeka neka druga vremena. Međutim, ta mirnija i tolerantnija vremena nisu dolazila, niti došla, pa je "Slom i vaskrs Srbije" konačno prvi put objavljen tek sada - kaže Inđić. EDICIJA

OBJAŠNjAVAJUĆI odakle ideja za ediciju "Rara", u kojoj je knjiga objavljena, Nikola Mirkov, glavni urednik, rekao je da se pošlo od toga da treba na svetlo dana izneti dokumenta i spise koji govore o malo poznatim događajima iz naše istorije. Na taj način se mire prošlost i sadašnjost.