BEOGRADSKE PRIČE: Beograd pre dva veka

Karta koju je štampala Kraljevska srpska država štamparija vraća nas u doba kada je Beograd bio omalena varoš sklupčana na vrhu Beogradskog grebena. Mapa koju prikazujemo potpisao je Radoje Dedinac ispred Geografskog zavoda Velike škole u Beogradu.

Putopis nas vodi kroz vreme kada Turci još nisu napustili Beograd, a ovde je bilo nastanjeno tek nešto više od desetak hiljada stanovnika.

Gledano iz pravca Beogradske tvđave, koju su tada nastanjivali isključivo osmanski vojnici, prvo se prostiralo veliko, gradsko polje koje kartograf precizno označava kao Kalemegdan. Dakle, i danas postoje nedoumice među "običnim" sugrađanima šta tačno označava ovaj pojam. Kalemegdan je veliko polje ispred utvrđenja, jer naš glavni grad nema "Kalemegdansku", već samo Beogradsku tvrđavu, a današnji veliki park je u stvari Kalemegdan. Poznavaoci turskog jezika potvrdiće vam da je ovo dvosložna reč od reči "kale" - utvrđenje (mada bi u modernom kontekstu mogla da označava i trg) i "megdan" - polje.

Na karti se, dalje, vidi da je Beograd bio mali i opasan Šancem, opkopom punim ustajale vode. Takvu strukturu grada ostvarili su još Austrijanci, koji su najveće građevinske postavke na tvrđavi i gradu obavili u doba svoje vlasti od 1717. do 1739. godine. Mesto koje je Dedinac označio kao Trg prostiralo se na prostoru današnjeg Studentskog parka. Tu je, vremenom, bilo i najveće tursko groblje, da bi kasnije, drugom polovinom 19. i početkom 20. veka ovde bio Stari pijac, najveći trgovački prostor u gradu.

Pročitajte još - BEOGRADSKE PRIČE: Grad iz starog spomenara

Nije zgorega pomenuti da je Studentski trg mesto na kojem su naši savremeni arheolozi locirali i ostatke rimskih termi. To bi reklo da je ovaj deo bio interesantan za urbani život još pre skoro dve hiljade godina.

Na desnoj savskoj obali "ugnezdio" se liman, što je turska reč za pristanište. Ovo mesto je geografski sasvim logično za ovu namenu, tim pre što je dunavska strana, gde se danas nalazi moderna, trgovačka luka znatno više okrenuto vetru. Nemilosrdna beogradska košava nije mnogo smetala brodarima u doba kada je pristanište bilo ovde, u zavetrini koju je činio Beogradski greben.

Odmah do limana prostirale su se Ciganske bare. Nemirna Sava izlivala je deo svog vodotoka, a bare su dopunjavale i vode koje su se slivale naniže, sa prostora Terazija, Slavije i iz Mokroluške reke, koja je tekla trasom današnjeg Autoputa Beograd - Niš i ulivala se u Savu kod Mostara.

Na karti se vidi i najstarije spsko groblje u Beogradu, koje je prekrivalo deo oko današnjeg Zelenog venca. Groblje je pokrivalo veliki deo današnje Ulice maršala Birjuzova i pelo se naviše, ka Varoš kapiji i sadašnjem Hotelu "Palas". Davne 1826. godine knez Miloš Obrenović je naredio da groblje bude iseljeno na "daleku periferiju", što je danas - Tašmajdan.

Na mestu današnje Skupštine nalazila se Batal džamija, čije ruševine su dugo bile u gradu i pošto su Turci napustili Beograd, a pored nje se nalazila Marvena pijaca, mesto gde je prodavana i kupovana stoka.

Pročitajte još - Beogradske priče: Ambijent međuratnog grada

Na karti je kamenolom "Taš majdan" ubeležen kao dve reči, pre nego što su ih Beograđani spojili u jednu. Zaista, prva reč označava kamen, a druga rudnik, pa je ovaj naziv bio sasvim primeren onom vremenu.

REFORMA

Turski lider Kemal Ataturk naredio je 1925. godine temeljnu reformu turskog jezika, tako da današnji Turci govore znatno drugačije nego oni, koji su vladali Beogradom. Posle Ataturkove inicijative turski lingvisti su morali da promene pismo iz arabike u latinicu, a pažljivo su izbacili sve reči koje su usvojili tokom postojanja Otomanske imperije. Pre toga usvojili su mnoge pojmove iz persijskog i arapskog jezika, jer je njihova imperija vladala njihovim teritorijama. Tako su Osmanlije za vreme njihove vlasti u našem gradu koristili mnoge pojmove koje danas, savremeni Turci više ne koriste.

CIGANSKA MAHALA

Sirotinjski deo grada u kojem su boravili ondašnji Romi nalazio se priljubljen uz Šanac, ali sa njegove spoljne strane. Tu su živeli ubogi stanovnici grada u svojim skromnim udžericama. Taj deo nalazio se otprilike niz današnju Francusku ulicu, kao i u okolini same Skadarlije.

Kroz današnju Skadarsku ulicu spuštao se Bibijin potok. Kada bi nadošle vode iz izvora koji su se nalazili u okolini sadašnjeg Radio Beograda, voda bi se slivala naniže, noseći sve pred sobom. Zato su varoški Romi nazvali potok "Bibijinim", po svojoj boginji - zaštitici, u nadi da će ih poštedeti nemilosrdnih bujica.