IZ DIVLJEG PARKINGA IZRONILA SINAGOGA: Kulturna dobra privlače u srpsku prestonicu sve više Jevreja iz celog sveta

NA Dorćolu, u beogradskoj Ulici Visokog Stevana 5-7, nedavno je niklo pravo arheološko nalazište. Posle više decenija zaborava, na mestu koje je bilo divlji parking i košarkaški teren, obavlja se iskopavanje temelja stare sefardske sinagoge El Kal Viežo. Ova sinagoga, mada je kasnije u Beogradu bilo i većih i lepših, po rečima istoričara dr Aleksandra Stojanovića, iz Instituta za noviju istoriju, najznačajnija je jevrejska građevina u prestonici i bila je glavni oslonac Sefarda čitava tri veka. Srušena je posle Drugog svetskog rata.

Ona je jedna od tačaka na takozvanoj "Jevrejskoj ruti" za turiste iz Izraela, Amerike i pojedinih evropskih zemalja. Ovo leto drugo je po redu kako jevrejski turisti posećuju u većem broju našu zemlju. Na vrhuncu sezone prošle godine, između Izraela i Srbije postojale su četiri redovne avio-linije, gotovo na dnevnom nivou, kao i veći broj čartera.

- Gosti iz Izraela, sa kojim u vreme socijalizma nismo imali ni diplomatske odnose (zbog podržavanja Palestine), dolaze u organizovanim grupama, ali i individualno. Stižu bračni parovi, sa decom ili bez njih, studenti i penzioneri. Najveći broj pripada srednjoj klasi - objašnjava Stojanović, koji mnogima od njih pomaže da saznaju bogatu istoriju prestoničkih Jevreja.

PROČITAJTE JOŠ: Poslovni ljudi hrle u Beograd

"JEVREJSKA tura" traje oko četiri sata i obuhvata nekoliko lokacija. Startuje od mesta gde se još početkom 16. veka nalazila sefardska kolonija, na današnjem donjem Dorćolu (Jaliji). U ulicama Jevrejskoj i Visokog Stevana, posetioci obilaze retke preostale jevrejske građevine iz starog Beograda, među kojima je najpoznatija zgrada Oneg Šabata, podignuta 1923. (danas znameniti KC "Reks"), koja je, po rečima našeg sagovornika, prelep primer sefardske arhitekture sa orijentalnim, mavarskim dekoracijama, delo velikog arhitekte i umetnika Samuila Sumbula.

Dr Aleksandar Stojanović

Prekoputa nekadašnje sinagoge El Kal Viežo nalazi se zgrada Defektološkog fakulteta, koja je originalno izgrađena kao zgrada Jevrejskog ženskog društva. Društvo je bilo poznato po organizaciji humanitarne pomoći i medicinske službe u srpsko-turskim, balkanskim i Prvom svetskom ratu. Sama zgrada služila je kao jevrejska bolnica u vreme nemačke okupacije. Iz nje je više stotina Jevreja odvedeno u smrt na Sajmištu ili u dušegupkama.

Na Dunavskom keju nalazi se vredan spomenik žrtvama Holokausta, "Menora u plamenu", delo Nandora Glida, postavljeno 1990. Glidove skulpture izložene su i u Mauthauzenu, Dahauu i Šumaricama.

SA donjeg Dorćola se nastavlja ka centru Ulicom kralja Petra. U Ulici kralja Petra obilaze još jednu Sumbulovu građevinu - zgradu Jevrejske opštine i škole. Tu se nalazi sedište Saveza jevrejskih opština Srbije i Jevrejske opštine Beograd, kao i Jevrejski istorijski muzej, koji čuva bogatu kolekciju predmeta u vezi sa istorijom Jevreja na prostoru cele bivše Jugoslavije.

Spomenik na Starom sajmištu

Na istom placu, ali licem okrenuta ka Ulici cara Uroša, nalazila se najlepša beogradska sinagoga Bet Izrael. Za nju je temelj položio kralj Petar Karađorđević, a uništili su je Nemci uoči oslobođenja Beograda. Danas je tu Galerija fresaka.

- U ulici Maršala Birjuzova posećujemo jedinu aktivnu beogradsku sinagogu, Sukat šalom. Temelj aškenaskom hramu postavili su kralj Aleksandar Krađorđević i kraljica Marija, zajedno sa rabinom Šlangom, a na inicijativu istaknutog beogradskog pravnika dr Fridriha Popsa. Monumentalno zdanje izgrađeno je u stilu akademizma sa neoklasičnim i neorenesansnim ukrasima - kaže Stojanović.

Iz sinagoge se kreće put Zemuna, u Ulicu rabina Alkalaja, koja nosi naziv po jednom od najobrazovanijih rabina na Balkanu i čoveku koji je, još u prvoj polovini 19. veka, izmislio cionizam. Tu je i zgrada aškenaske sinagoge iz 19. veka, koja je pedesetih godina prošlog veka prodata Opštini Zemun.

Menora u plamenu, spomenik na Dunavkom keju na Dorćolu

TURA, koju organizuje agencija "Džangl trevel", simbolično se završava na Starom sajmištu, gde se turisti upoznaju sa svim detaljima Holokausta na prostoru okupirane Srbije i Jugoslavije.

PROČITAJTE JOŠ: Srbija jedina iz regiona na listi CNN destinacija u 2018.

- Bez izuzetaka odlaze potreseni, a stanje u kome se Sajmište danas nalazi, kao i činjenica da tamo i dalje žive ljudi, samo pojačavaju takav utisak - govori Stojanović, i zaključuje da gosti žele da posete i jevrejska groblja u Ruzveltovoj.

Jevrejski istorijski muzej

CIONISTI U ZEMUNU

NA Zemunskom groblju turisti obilaze porodične grobnice znamenitih Polgara, Bihalija, Bindera, Zonenfelda i drugih. Cionisti iz celog sveta posećuju grobove Šimona (Simona) Hercla i njegove žene Rebeke (Rivke), čiji je unuk Teodor Hercl jedan od tvoraca političkog cionizma. Hercelovi su živeli u Zemunu čitavih pet generacija, a Teodorov otac Jakob poslednji iz porodice rođen je na teritoriji Beograda.

UTKANI U ISTORIJU GLAVNOG GRADA

U OSMANSKOM Beogradu živele su hiljade Sefarda i nekoliko desetina Aškenaza. Pre Drugog svetskog rata u gradu je bilo između 11.000 i 12.000 Jevreja. Devedeset odsto njih stradalo je u Holokaustu.

- Naši jevrejski sugrađani upisali su se svetlim slovima u istoriju Beograda i Srbije, dajući ogroman doprinos društvenom i civilizacijskom razvoju zemlje, učestvujući u ratovima protiv Turaka još od druge polovine 19. veka, osnivajući značajne ustanove poput Jevrejskog ženskog društva (1874) ili Jevrejsko-srpskog pevačkog društva "Braća Baruh" - konstatuje Stojanović.