Beogradske priče: Zlatne tridesete

VEČITO je ovde bilo veoma trusno područje u svakom pogledu, političari su se suprotstavljali, narodi sudarali, a interesi neumoljivo zapetljavali i još teže rasplitali.

Tek ponekad, valjda kada se ratnici umore, a vladari potraže predah, pojavi se nekoliko godina koje potonji hroničari prozovu "zlatnim", jer se mnogima urežu u biografiju kao najlepši period i vežu za sebe lepa sećanja.

Prema mnogima, takve su bile tridesete godine prošlog veka.

Preteče frižidera

PRVI svetski rat naši preci su pamtili kao Veliki rat, nadajući se da takav sukob više nikada neće biti ponovljen, da su se planetarni vlastodršci dozvali pameti i da takvi sudari naroda i država više neće biti viđeni na planeti. Ipak, Hitler se uveliko zahuktavao da ih demantuje u tom načinu razmišljanja, što će mu, na kraju - poći za rukom.

Dok fašizam i nacizam nisu dospeli do ovog dela Evrope, Beograd se širio, rastao i dobijao značajne objekte i zdanja. Podignut je Most viteškog kralja Aleksandra, ponikao je Beogradski sajam, otvoren je Zoološki vrt, završeno je zdanje Doma naroda, nicale su palate na Terazijama, uređivana je Beogradska tvrđava... Stanogradnja je dobila značajan zamah, novotarije poput bioskopa uveliko su diktirale modne trendove, ulicama su jurili tramvaji, za njima autobusi, bilo je sve više automobila...

"Ledomat"

Stare udžerice su rušene, a na njihovom mestu nicale su vile i višespratne palate.

Grad je dobijao neke moderne, dragocene konture po kojima će decenijama potom biti upamćen.

Pored zdanja Narodnog pozorišta, pa naniže, niz Francusku ulicu bila je najpoznatija taksi stanica, uglavnom sa tada najpopularnijim "fordom T", prvim serijski proizvedenim automobilom na svetu.

Prelistavanje tadašnje štampe uvodi nas u običaje koji su bili karakteristični za tadašnji Beograd. Baš kao i danas, ispred Saborne crkve bili su nanizani automobili u koloni pred jedno od važnih venčanja, a stvar prestiža bila je da se zvanice pojave u svom omiljenom četvorotočkašu.

Možda je i najsimpatičniji kuvar u poznatom "Srpskom kralju", u vreme kada nisu postojali frižideri niti zamrzivači. Tada su, naime, postojale "fabrike leda", pa bi u zapregama velike table bile razvožene kroz grad. Preteče frižidera bile su takozvane ajskasne, koje su potom prepustile mesto modernim rashladnim uređajima. U vitrine sa duplim zidovima koji bi dugo čuvali temperaturu ubacivani su ledeni blokovi, pa su tokom toplih, letnjih dana kuhinje prestižnih hotela i restorana imale mesto na kojem bi se čuvalo meso i druge namirnice.

Ljubitelji Save

LEVA obala Save do Prvog svetskog rata bila je u inostranstvu kojim je gazdovala Austrougarska, pa je tako između dva rata bila neinteresantna, prepuna baruština obraslih trskom.

Kupalište kod "Nice"

Tek tridesetih godina osnovano je Društvo ljubitelja leve obale Save, a budući da je otvoren i Most kralja Aleksandra, ova oblast je bila znatno prijemčivija Beograđanima. Ispod mosta, prema Ušću nalazilo se i kupalište Nica.

Sa desne strane reke podizana je današnja Beton hala jer je postalo neophodno da pristanište dobije adekvatan magacinski prostor, a sama rečna obala dobila je novi izgled jer je tada Sava "izgurana" nekoliko desetina metara dalje od Karađorđeve ulice, koju je često plavila kada voda nadođe.

Beogradski aerodrom, koji su potonji stanovnici grada prozvali "Starim", tada se nalazio na centralnoj zoni današnjeg Novog Beograda, a desetine putničkih, međunarodnih letova svakodnevno su saobraćale ka jugoslovenskoj prestonici i iz nje.

Sajam, koji je takođe poneo "epitet" - "Stari", otvoren je 1937, a tokom naredne dve godine bio je ekonomski centar tadašnje države, sa nezaboravnim Jesenjim i Prolećnim sajmom, kao i Salonom automobila i Vazduhoplovnom izložbom.

Sva ova gradska vreva i talasi optimizma lagano su bivali sve tiši na samom kraju tridesetih. Tada je, prvo, Nemačka napala Poljsku 1939. godine, a još nepune dve godine Beograđani su se nadali da će sjaj sa početka treće decenije 20. veka biti povraćen, sve dok ih nisu demantovali bombarderi 6. aprila 1941. godine.

Gradonačelnik

U VAŽNOM periodu od 1935. do 1938. godine gradonačelnik Beograda bio je Vlada Ilić, inače rodom Vlasotinčanin. Ovaj čovek je ostavio dubok trag u gradskoj istoriji i bio je veoma vešt u vođenju grada.

Imao je čak 17 fabrika koje su se uglavnom bavile proizvodnjom tekstila, a kao uvažen u svojoj branši i vispren poslovni čovek jedno vreme je bio i predsednik Beogradske industrijske komore, kao i Centralne industrijske korporacije ondašnje Kraljevine Jugoslavije.

Kao i mnogi koji su bili suprotstavljeni komunističkom režimu, posle rata je bio u nemilosti, osuđen za saradnju sa okupatorom, jer su njegove fabrike radile tokom okupacije, a imovina mu je konfiskovana.

Vlada Mitić

Stražari na Univerzitetu

BEOGRADSKI univerzitet je 1936. godine dobio i 40 uniformisanih stražara koji su bili zaduženi za red na ovoj prestižnoj državnoj instituciji.

Kako je pisala beogradska štampa, odmah po objavljivanju vesti o potrebi ovakvih uposlenika, javio se veliki broj zainteresovanih. To su bili uglavnom bivši podoficiri, koji su uglavnom dobro poznavali "disciplinu reda", kako su se izrazili predratni novinari.

Uniforme koje su nosili stražari izrađene su u salonu Bogoljuba Milovanovića iz Ulice kralja Aleksandra i bile su tamnozelene boje. Čuvari nisu nosili opasače, ali su imali revolvere koje su nosili u zadnjem džepu pantalona.

Taksisti kod Pozorišta

"Danski nasip"

PRIOBALjE Save na današnjoj novobeogradskoj strani bilo je nepristupačno i neugledno dok dva preduzeća iz Danske nisu ugovorila sa Opštinom grada Beograda da naspe ovu oblast, a pritom naprave i obaloutvrdu.

Gornji deo današnjeg šetališta od Brankovog mosta do Ušća pravljen je počev od 1938. godine, a ostalo je zabeleženo da su ga tadašnji Beograđani zvali "Danski nasip", zbog porekla preduzeće "Hojgor i Šulc" i "Kampsaks", koji su bili izvođači radova.

Izgradnja ovakve obale i njeno uređenje postepeno su potisnule kupalište kod kafane "Nica", koja se nalazila u blizini Mosta kralja Aleksandra. Ta poznata gradska kafana bila je preteča današnjih splavova i dugih noćnih provoda uz piće, lumpovanje i bučnu muziku.

AGITACIJA IZ VAZDUHA

IZBORI su večita beogradska inspiracija, i malo koga ostavljaju neangažovanim ili nezainteresovanim. Tako je bilo i pre rata, kada su 1938. godine "političku agitaciju" stranke obavljale čak i tako što su na prestoničke ulice bacale propagandne letke iz aviona.

BEZ POVORKI

JOŠ jedna snažna urbana potreba dobija svoje ostvarenje, a to je ukidanje pogrebnih povorki koje su do tada prolazile centralnim gradskim ulicama, na taj način parališući saobraćaj.

Nabubrela varoš sa sve većim brojem stanovnika više nije mogla svakom pokojniku da oda poštu tako što bi ga povorka laganim korakom ispraćala kroz važne ulice. Tadašnja štampa piše kako je "bilo krajnje vreme da se raskine sa običajem šetanja pogrebnih povorki kroz grad, koja je, u najmanju ruku, nehigijenska".

- Beogradska opština je nedavno završila radove na uređenju velike moderne mrtvačnice na Novom groblju - pišu novinari 1935. godine. - Tako će, ubuduće, sve pogrebne povorke kretati iz mrtvačnice.

"OPEL" OD PLEKSIGLASA

NA predratnom Sajmu bio istaknut "providan" automobil kako bi posetioci jasno videli njegovu unutrašnjost

Beograd je tokom 1938. godine u jednom trenutku bio prestonica evropskog, a možda i svetskog automobilizma. Proces "motorizacije", kako su tadašnji stručnjaci zvali uvođenje savremenih motornih vozila u saobraćaj, dobijao je sve veću civilizacijsku, ali i trgovačku, vojnu i svaku drugu ulogu.

U našem gradu održan je Salon automobila na tadašnjem Beogradskom sajmu, čije konture su ostale u sećanjima sugrađana kao "Staro sajmište".

Svoje najbolje modele izložili su sa ponosom svi veliki svetski proizvođači, od "Mercedesa", preko "Fijata" i "Lanče", do "Škode", "Opela" i drugih. Tada je čak i "Bjuik" poslao prekookeanskim brodom svoj model, kako bi učestvovao na tako važnom sajmu, kakav je bio naš, beogradski.

Samo jedan od eksponata ističemo ovog puta, a to je bio najnoviji "Opelov" model, koji je, specijalno za sajamske potrebe, bio napravljen od pleksiglasa, kako bi posetioci jasno mogli da vide njegovu unutrašnjost.

Snimak je sačuvao osnivač Muzeja automobila Bratislav Petković.