Beogradske priče: Velika i mala dvojka

Predsednik opštine beogradske Milovan Marinković i Perikles Cikos iz Milana su 3. avgusta 1891. godine potpisali ugovor za gradnju i eksploatisanje tramvaja sa konjima i mehaničkom snagom.

Dakle, to beše pre skoro jednog i po veka, a takva pokretačka snaga, osim konja, uskoro je podrazumevala paru, vazdušni pritisak i elektricitet. Ugovor se odnosio na varoš Beograda i njegov atar na period od 45 godina.

Predviđeno je da budućom "varoškom željeznicom" budu obuhvaćena tri glavna pravca: do Novog groblja, do Železničke stanice i do Topčidera. Za tramvajske linije po varoškim ulicama je predviđena konjska vuča, dok bi se na linijama za Topčider, duž Save za prevoz robe i na onima za koje se pokaže da je bolje, koristila vuča "mahinama".

O svemu ovome "Beogradske priče" razgovaraju sa Aleksandrom Zajcom iz Udruženja istoričara automobilizma. On nam iznosi autentične podatke iz tog doba...

Konjska vuča

- VEĆ naredne godine otpočinje izgradnja linija, s tim što ćemo pomenuti samo one koje će kasnije formirati čuvenu kružnu liniju broj 2 - objašnjava Zajc. - U drugoj polovini 1892. godine puštena je u rad linija sa konjskom vučom od Savskog pristaništa do Slavije. Trasa se prostirala od Policijskog komesarijata do Železničke stanice, a potom Spomeničkom (današnja Nemanjina) i Fruškogorskom (današnja Resavska) do raskrsnice sa Kragujevačkom (današnja Ulica kralja Milana), kod Oficirskog doma. Odatle je do Slavije korišćena pruga linije koja je saobraćala od Kalemegdana.

Krajem iste godine je izgrađena i pruga sa konjskom vučom od Terazija preko Marvenog trga (današnji Trg Nikole Pašića), Fišekdžijskom ulicom (današnji Bulevar kralja Aleksandra) i Novim putem (današnja Ruzveltova ulica) do Novog groblja. Osim putnika, na ovoj liniji je bio planiran i prevoz pokojnika.

Nepune dve godine posle otvaranja prethodnih linija, puštena je u saobraćaj i pruga od Svetosavskog doma u Dušanovoj ulici do puta za Novo groblje, u blizini tadašnjeg Trkališta.

Iako je prvobitno planirana za saobraćaj električnih tramvaja, na ovoj liniji su ipak prvo "proradila" vozila sa konjskom vučom.

- U međuvremenu je Cikos koncesiju preneo na Srpsko-francusko društvo, koje je do 3. avgusta 1893. godine imalo rok da završi gradnju tramvaja u Beogradu - dopunjuje priču Zajc. - Međutim, linija od Terazija do Topčidera i pruga od Savskog pristaništa do Dušanove nisu bile gotove. Opštinski odbor je odlučio da Društvo nastavi sa izgradnjom ugovorenih linija, ali da one budu sa električnom vučom. Preduslov za otvaranje ovih linija je bila izgradnja električne centrale koja je završena avgusta 1893. godine.

Pred početak leta 1894. godine, električni tramvaj se prvo pojavio na pruzi koja je od Svetosavskog doma u Dušanovoj ulici išla kroz ulice Rige od Fere i Gornje gradsko polje pored Kalemegdana do Pristaništa.

* Francuska ulica

- Naredne godine je električni tramvaj spojio Slaviju i Dušanovu ulicu, s tim da je krajnja stanica pomerena od Svetosavskog doma do Parnog kupatila, u pravcu ka Električnoj centrali i tramvajskom depou - dodaje naš sagovornik. - Ovom direktnom linijom je ukinut krak kroz Fruškogorsku ulicu.

U drugoj polovini 1904. godine, pruga Dušanova - Trkalište postaje "električna", dok pola godine kasnije to postaje slučaj i sa linijom od Terazija do Novog groblja.

"Mali krug"

Izgradnjom duplog koloseka u Beogradskoj ulici, 1928. godine, formira se "veliki krug" odnosno linija "2" - Slavija - Železnička stanica - Pristanište - Dušanova.

* Dorćol

- Već naredne godine otpočinje dupliranje tramvajskih pruga na drugim delovima ove linije, a posebno nakon postavljanja tramvajskog raskršća sa dvostrukim kolosecima kod hotela "Srpski kralj". Ovim je omogućeno puštanje u saobraćaj i druge kružne linije, koja je nosila broj 5, a vozila na trasi Kalemegdan - Terazije - Železnička stanica - Pristanište. Međutim, "mala dvojka" ili "mali krug", kako su drugačije nazivali ovu liniju je ukinuta već krajem 1935. godine.

Za vreme nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu, "dvojka" je radila skoro do kraja 1941. godine, kada je zbog nedostatka ispravnih tramvaja ukinuta. Ponovo je otvorena dva meseca posle oslobođenja Beograda.

- Jedinu vezu Beograda i Zemuna je predstavljao Stari savski most - dodaje Zajc. - Zbog velikih gužvi, 1950. godine se uvode "rečni tramvaji", mali brzi brodovi koji je trebalo da saobraćaju Savom između Zemuna, Beograda, Čukarice i Donjeg grada. Zbog toga je pristanište premešteno do mesta gde je planirana izgradnja Novog savskog, a današeg Brankovog mosta. U cilju bržeg i direktnijeg prevoza putnika za uvedene rečne linije, izgrađen je i povratni krug za tramvaje sa linija 6 i 10. Time je i linija 2 dobila mogućnost "predaha" i skraćenja trase po potrebi.

* Nizbrdica u Prizrenskoj

- Linija "dvojke" je, slobodno možemo reći, najstarija beogradska tramvajska linija - ističe Aleksandar Zajc. - Nju su formirale konjske i prva električna linija. Baš zbog toga, trasa ima ne samo istorijsku vrednost već predstavlja i pravu turističku atrakciju uokvirujući staro gradsko jezgro sa posebnim osvrtom na deo niz Kalemegdansku padinu.

"RIGINA" STRMINA

STRMA ulica Rige od Fere je bila uzrok nekoliko prevrtanja tramvaja, tako da je 1912. godine trasa iz nje prebačena u Knez Mihailov venac (današnja ulica Tadeuša Košćuškog).