Beogradske priče: Rađanje metropole u koloru

NOVI Beograd je svojevremeno predstavljao jedno od najvećih gradilišta na svetu. Po veličini, prostoru i broju stanova, zgrada i stambenih blokova, ovaj prostor bio je neprikosnoveno najveći graditeljski prostor u ondašnjoj Jugoslaviji.

Naši stručnjaci su šezdesetih i sedamdesetih godina uhvatili korak sa najprestižnijim planetarnim graditeljima i stvarali novi deo grada po najvišim urbanističkim i arhitektonskim standardima.

To je bio montažni sistem gradnje od prefabrikovanih elemenata koje je osmislio akademik Branko Žeželj.

Građevinski prevrat

SNIMCI koje su sačuvali stručnjaci Instituta IMS Goran Petrović i Predrag Napijalo predstavljaju svojevrstan kuriozitet i prema tome što su, prema našim saznanjima, prve sačuvane kolorne fotografije iz ovog perioda.

Da se vratimo u početke nastanka ovog dela grada. Prvobitno su radne akcije trebalo da budu entuzijastičan primer graditeljskog uspeha novog društvenog sistema, ali taj vid izgradnje je zastao vrlo brzo.

Od 1956. godine dogodio se "prevrat", pa su velika građevinska preduzeća, sa svojim profesionalnim radnicima preuzela novobeogradsko gradilište od prvobitnih "osvajača močvare" - omladinaca i omladinki.

Godinu dana kasnije nastalo je novo urbanističko rešenje grada na levoj obali Save koje je usvojio gradski Narodni odbor. Prema tom planu je započeta izgradnja mreže saobraćajnica i eksperimentalnog naselja, sastavljenog od slobodnostojećih zgrada, raspoređenih na prilično velikoj distanci, u slobodnom, parkovskom prostoru.

Močvara je zasuta peskom, koji je dovlačen sa dna Dunava i Save. Istina, na isti način su teren pripremali i radnici "Danske grupe" koja je pre rata nasipala buduću teritoriju Novog Beograda. Tehnika refuliranja podrazumeva nasipanje mokrim peskom, pošto se on sleže deset puta brže nego suv, pa je nasuta oblast već za godinu dana spremna za gradnju.

Eksperimentalni soliteri "A-1" i "A-2" nalazili su se južno od puta Beograd - Zagreb, a "A-3" i "A-4" severno od njega. Podizani su od 1958. godine. Eksperimentalno stambeno naselje u celini - blokovi 1 i 2 - projektovani su 1958. i 1959. godine, a realizovani su od 1960. do 1963. godine.

Tako su popularni "Paviljoni" zidani entuzijazmom omladinaca na radnim akcijama, a eksperimentalno naselje, koje se prostire u okolini današnje kružne raskrsnice na centralnom delu Novog Beograda - uz primenu potpuno nove, moderne tehnologije. Višespratnice su podizane primenom montažnog sistema, ugradnjom elemenata od prenapregnutog betona.

Tako su inženjer Branko Žeželj i njegov Institut za ispitivanje materijala pronašli trajno rešenje za podizanje Novog Beograda.

Upola lakši

ZAHVALjUJUĆI sistemu Instituta IMS, zgrade na Novom Beogradu bile su za oko 50 odsto lakše od tradicionalno građenih armiranobetonskih objekata. Soliter od 13 spratova, koji je, inače, težio oko 15.000 tona, sada je olakšan na oko sedam do osam hiljada tona.

Prefabrikovana konstrukcija sistema IMS se, tokom vremena odlično pokazala i u praksi. Sistem IMS koje je osmislio Branko Žeželj kasnije je veoma uspešno primenjivan u Grčkoj, Italiji, Angoli, Gruziji, Egiptu, Etiopiji, Mađarskoj, Kini, kao i u bivšem Sovjetskom Savezu.

Snimci izgradnje eksperimentalnog naselja i okruženja današnje Opštine Novi Beograd daju posebnu, istorijsku potku sećanjima na nastanak ovog dela grada.

MEĐU ELITOM

ARHITEKTA Mihailo Čanak, autor nekoliko novobeogradskih blokova, govorio je kako je naš sistem IMS, primer takozvanih skeletnih sistema gradnje bio među najboljima u Evropi.

Prema njegovim rečima, tada je nastao kombinovani sistem, pa su naše arhitekte, za razliku od sovjetskih, ali i mnogih na Zapadu, mogli da kombinuju različite elemente. Odvojili su primarnu od sekundarne konstrukcije, ostavili mogućnost alternativnih elemenata, i postigli efektan izgled Novog Beograda.

GRADITELjI I PESAK

AUTOR urbanističkog plana i nekih solitera u eksperimentalnim blokovima bio je arhitekta Branko Petričić. Najstarije zgrade tipa "A" projektovao je njegov kolega Dušan Milenković.

Kada su 1957. godine stručnjaci "Trudbenika" izašli na teren zapazili su da je izuzetno loš za gradnju, na površini su bile bare, trska... Odlučili su da naspu pesak i mehanički ga nabiju u slojevima, konstantno ispitujući zbijenost svakog sloja.