Beogradske priče: Ključevi Belog grada

VEK i po je prošao od kada je knez Mihailo Obrenović svečano dobio ključeve grada od Ali Riza-paše, poslednjeg beogradskog muhafiza. To je bio trenutak konačnog oslobođenja od otomanske vlasti, trenutak koji su generacije sanjale.

Upravo to je razlog što je na Kalemegdanskom parku, ispred Beogradske tvrđave otvorena posebna izložba posvećena ovom događaju. Na Savskom šetalištu, gde se tradicionalno smenjuju najvažnije postavke iz prošlosti ovog naroda i države, biće postavljeno 57 eksponata - fotografija, panoa i dokumenata koji će vratiti Beograđane u doba osvajanja dugo iščekivane slobode.

Za "Beogradske priče" ekskluzivno izdvajamo neke od fotografija koje su priredili autori mr Ljubica Ćorović, savetnik Biblioteke grada Beograda i Vladimir Tomić, kustos Muzeja grada.

USTANICI

- PRVI i Drugi srpski ustanak označili su početak obnove srpske državnosti, koja je kroz čitav 19. vek neumorno podržavana i na diplomatskom polju - podsećaju autori izložbe. - Knez Miloš Obrenović, potom, veštim potezima suzbija tursku, a proširuje srpsku vlast. Sultan Mahmud Drugi konačno izdaje hatišerif 1830, kojim je Srbija postala autonomna kneževina u okviru Osmanskog carstva. Predviđeno je da Turci napuste Srbiju, osim u starim "carskim gradovima" - Beogradu, Šapcu, Smederevu, Užicu, Soko Gradu i Kladovu. Time je moderna srpska država, kao autonomna kneževina, obnovljena na istom prostoru na kojem se skoro četiri veka ranije ugasila srpska despotovina (1459).

* "Srpska vojska obara tursku zastavu u Beogradu i polazi u boj" - "Nova iskra", 1901.

Autori Ćorović i Tomić nas potom vode kroz istorijske korake osamostaljenja Srbije, pa podsećaju na hatišerif iz 1833. i prisajedinjenje šest spornih nahija izvan Beogradskog pašaluka, koje su se nalazile u njenom sastavu za vreme Prvog srpskog ustanka.

- Povratkom dinastije Obrenović i drugom vladavinom kneza Mihaila započeta je odlučujuća faza u borbi za nezavisnost. Posle incidenta na Čukur-česmi 1862. godine, kada je turski vojnik teško povredio srpskog dečaka, izbili su oružani sukobi, a dva dana kasnije turski garnizon počeo je da bombarduje grad.

Velike sile su brzo intervenisale, Turci su zaustavljeni a potom su u Srbiji porušili dve tvrđave i smanjili broj vojnika. Sve tursko stanovništvo koje je živelo izvan tvrđava iseljeno je u roku od četiri meseca.

* Jovan Ristić / Jelena Jela Novaković / Ali Riza-paša, poslednji turski muhafiz

Knez Mihailo konačno u Carigradu 11. aprila 1867. od sultana Abdula Aziza dobija ferman kojim mu na upravu i čuvanje poverava sve gradove u Srbiji. Knez je svečano dočekan u Beogradu 16. aprila, a dva dana kasnije usledio je svečani čin predaje ključeva.

DVE ZASTAVE

KAO znak suvereniteta nad Srbijom, ostala je na Beogradskoj tvrđavi samo još da vijori turska zastava, zajedno sa srpskom. Iako nespreman, pod pritiskom javnosti, mladi knez ipak objavljuje rat Turskoj 1867, a Beograđani skidaju sa tvrđave tursku zastavu.

- Pa ipak, prvi rat je završen srpskim porazom, dok je u drugom srpska vojska, kao ruski saveznik, u jednom zamahu oslobodila Niški, Pirotski, Vranjski i Toplički okrug i stigla do manastira Gračanice na Kosovu - objašnjavaju Ćorović i Tomić. - Na Berlinskom kongresu, 13. jula 1878, Kneževina Srbija, teritorijalno proširena za četiri novooslobođena okruga, međunarodno je priznata kao nezavisna država. Time je završena dugotrajna borba, započeta još 1804. godine.

Cilj izložbe "Ključevi Belog grada, Beograd 1867. godine" je da prikaže sve faze te borbe i njen konačan razultat.

* Srpska delegacija predvođena knezom Mihailom u Carigradu

- Želimo da prikažemo i kako su srpska i evropska javnost reagovale u određenim ključnim momentima - zaključuju autori. - U jednom segmentu će biti prikazana i stvarnost života običnih ljudi u tom vremenu. Istakli smo, recimo, i ženski pogled na Beograd tog doba i način na koji su doživele tursko bombardovanje. U tom je važna uloga bila, na primer, Jele Novaković.

Kako to često biva u istoriji, naši autori kažu da je, uprkos političkim potresima običan svet imao svoju sopstvenu dinamiku, često predstavljajući veoma uspešnu kontratežu politici.

SEĆANjA

SESTRA pesnika Milana Kujundžića Aberdara i supruga Stojana Novakovića, Jela Novaković, pisala je devojački dnevnik čiji detalji slikovito pišu o ovom vremenu.

Takođe, diplomata i državnik Jovan Ristić je povodom desetogodišnjice bombardovanja anonimno objavio knjigu na osnovu autentičnih izvora i dokumenata.