Beogradske priče: Svetlo pravoslavlja sa špica Beograda

PRAVOSLAVNI kompleks koji čine Crkva Ružica i kapela Svete Petke je simbol Beograda koji je vekovima dosezao u najdublje korene pobožnih ljudi u ovom gradu. Ove dve građevine su sinonim za putovanje kroz istorijsku vertikalu, vremensku trasu koja vodi u prošlost Beogradske tvrđave i svih njenih delova i tako vraća svakog posetioca u vekove daleko iza nas.

O čudotvornom izvoru na kojem se danas nalazi hram posvećen Svetoj Petki od davnina postoje predanja, ali i precizne beleške hroničara koji podsećaju da su Srbi odvajkada bili puni poštovanja prema vodi koja ovde izvire i koju su smatrali isceljujućom.

Na mestu današnje crkve ranije je bila drugačija građevina, čiji nacrt imamo zahvaljujući velikoj zahvalnosti Luke Mladenovića, slikara koji je ovekovečio izgled hrama pre devet decenija i čije delo se i danas pažljivo čuva.

Kosti na mestu temelja

OD 1937. godine postoji današnja kapela posvećena Svetoj Petki koju je projektovao izuzetni arhitekta Momir Korunović. Kada su radnici počeli da kopaju temelje za novu građevinu prvo su naišli na kosti srpskih branilaca iz 1915. godine. Mnogi naši dedovi su poginuli braneći grad na početku Prvog svetskog rata, odupirući se neprijatelju baš sa ovog mesta.

Podsećamo, Beograd je početkom Prvog svetskog rata bio pogranična varoš, sa Dunava i Save su Austrougari nemilosrdno bombardovali grad, a rovovi branilaca bili su uz reke. Mnogi su ginuli, odstupajući, na padinama Dorćola, i ovde, na Kalemegdanu. Posmrtni ostaci heroja koji su poginuli blizu Svete Petke nalaze se nedaleko od hrama, u spomen- kosturnici u Jakšićevoj kuli.

Crkva Ružica takođe ima veoma burnu istoriju, a mnogi poznavaoci i istoričari umetnosti svrstaće je među najneobičnije hramove na svetu. Pored ostalog, polijelej u ovom hramu, (laički rečeno - luster), napravljen je od pištoljskih i puščanih metaka i oficirskih sablji naših vojnika iz Velikog rata. Ova neobičnost umnogome vraća uspomene na naše dedove koji su se poslednji put pričestili upravo u ovom hramu, pre nego što su otišli pred puščane i topovske cevi nadmoćnog agresora. To je bilo i stoga što je cela tvrđava u to vreme imala strogo vojnu namenu, a crkva je bila isključivo za duhovne potrebe vojnika i njihovih starešina.

Zgrada Ružice je prvobitno sagrađena kao austrijska barutana u 18. veku, tokom dvodecenijske austrijske vlasti u Beogradu, od 1717. do 1739. godine. Kada su Srbi preuzeli tvrđavu od Turaka, 1867. godine, pretvorili su je u crkvu kojoj su kasnije dodali zvonik.

O važnosti ovog mesta za prošlost, ali možda još više za sadašnjost Beograda i njegovih stanovnika pričamo sa protojerejom stavroforom profesorom dr Vladimirom Vukašinovićem, starešinom Crkve Ružice. U priči "dodirujemo" i pradavna vremena Ermila i Stratonika, koji nas "gledaju" sa mozaika ispred palionice za sveće. Oni su najstariji sveci koji se pominju još u Singidunumu, u trećem veku, kada su Rimljani vladali gradom, i kada hrišćanstvo još nije bilo prihvaćeno, već naprotiv, proganjano. Tada je Ermil, hrišćanski sveštenik bio zatočen, a njegov tamničar, Stratonik, priznao mu je da veruje u Gospoda i obojica su zbog toga nemilosrdno pogubljeni. Srpska pravoslavna crkva obeležava njihov dan 26. januara.

- Delovi moštiju čak pet svetaca su sada izložene u kapeli Svete Petke - ističe prota Vladimir Vukašinović. - Nekada je deo ruke Svete Petke bio iznošen pred vernike samo petkom, ali smo taj običaj izmenili i sada je tu stalno. Ovde su, takođe, velike svetinje pravoslavnog sveta kao što su delovi moštiju Svetog Pantelejmona, Svetog Elefterija, Svetog Haralampija i Svetog Grigorija Gornjačkog.

Tokom protekle godine neka pravila u ova dva hrama su izmenjena, tako da je sada Sveta Petka postala crkva redovnog bogosluženja, a ranije je bila, kako se to kaže, crkva individualne pobožnosti. Sada se nedeljom i ponedeljkom od osam sati i u ovom hramu služi sveta liturgija.

Put suza

U Jerusalimu postoji Vija dolorosa, odnosno Put suza, koji podseća na Hristovo stradanje na Golgoti. Pored ove naše dve crkve, na srcu Beogradske tvrđave Srbi imaju svoj stradalnički put, koji podseća na mnoge koji su postradali u ovom gradu.

- Iz Kule Nebojše, koja je bila turska tamnica, prošle su mnoge žrtve ovim putem, odlazeći ka Gornjem gradu, gde će biti pogubljene - nastavlja pripovedanje starešina hrama. - Među njima su bili i iguman Pajsije i đakon Avakum, koji su ušli u istoriju, legende i narodne pesme zvog svoje velike žrtve ne želeći da promene veru i tako sačuvaju živote. Đakon Avakum je prošao ovim, stradalničkim putem pored crkve i kasnije je odveden do zloglasne Stambol kapije gde je pogubljen.

Kako nam skreće pažnju starešina hrama Vladimir Vukašinović, mnogi koji su doživeli istu sudbinu ostali su nepoznati istoriji ili su zaboravljeni.

* dr Vladimir Vukašinović

Jedan mozaik posvećen igumanu Pajsiju i đakonu Avakumu krasi deo ispred palionice za sveće kod hrama, dok su na drugom prikazani stari sveci iz rimskog doba.

- Kada počinjemo od najstarijih, bio je red da pomenemo Ermila i Stratonika, ali je važno da se onda setimo i onih koji su postali sveci, a živeli su vekovima kasnije. Tim istim putem stradanja i suza prošao je i sveštenomučenik Rafailo Momčilović, čovek koji je izradio ikonostas u Crkvi Ružici. Njega su okupatori istim putem proveli, ali u drugom smeru, prema Ušću, da bi ga kasnije pogubile ustaše. On je najmlađi čije ime pominjemo među svecima u ovoj priči.

PUTOVANjE SVETE PETKE

MOŠTI svetiteljke koja je odvajkada bila posebno poštovana u Beogradu prvobitno su se nalazile u Hramu Uspenija Presvete Bogorodice. To je bio najvažniji srpski saborni pravoslavni hram koji se nalazio na padini između Donjeg i Gornjeg grada.

Tu građevinu je, prvo, po osvajanju grada 1521. Sulejman pretvorio u džamiju, da bi je kasnije, u 18. veku Austrijanci potpuno srušili. Pored tog hrama nalazio se Mitropolitski dvor čiji ostaci su danas delimično očuvani.

Naši arheolozi su otkopali taj deo sedamdesetih godina, sluteći da se ispod padine nalaze važni ostaci vezani za pravoslavni život i postojanje naših predaka iz srednjeg veka.

Turci su prognali značajan deo Srba iz Beograda posle Sulejmanovog osvajanja, pa su mošti Svete Petke prvo završile u Carigradu, da bi se danas nalazile u rumunskom gradu Jašiju.

U Beogradu se čuva jedan deo njene ruke.

ČUDA I SEĆANjA

SLIKA koju je podario Crkvi Svete Petke Luka Mladenović i dalje krasi unutrašnjost hrama i podseća na nekadašnji izgled crkve.

Uz nju darodavac je precizno, tokom dvadesetih godina prošlog veka ispisao zahvalnost i opisao način na koji je ozdravio.

- Ja sam kao dečak studirajući slikarstvo 1926. godine danonoćno učio i oboleo na plućima i to u težoj formi - zapisao je Mladenović. - Majka me je svakoga petka dovodila ovde i u ovoj maloj prvobitnoj crkvici Svete Petke ja sam nakon godinu dana potpuno ozdravio i te godine sam svojom rukom naslikao ovu crkvicu i od tada redovno u nju dolazim i sa velikim poštovanjem pratim sve praznike Svete Petke.

IZVOR I RAT

ČUDOTVORNI izvor ispod Kapele Svete Petke samo jednom je presušio. Bilo je to početkom Prvog svetskog rata i ondašnji Beograđani doživeli su taj događaj kao vrho loš znak.

Nažalost, tako je i bilo, pa su usledile godine užasnog stradanja i povlačenja srpske vojske preko Albanije ka Krfu. Stanovništvo koje je ostalo ovde proživelo je takođe teške patnje, da bi počekom 1918. godine voda iz izvora opet potekla.

To je bilo na dan Svetog Onisima, 28. februara 1918. godine. Bio je to jasan nagoveštaj da će zlopaćenje pod Austrougarima najzad proći.

TEOLOZI I PSIHOLOZI

SVAKE nedelje od 11 sati, posle svete ligurgije, u Konaku crkve održavaju se specifični razgovori o crkvi.

- Biblijske i duhovne sadržaje tumače istaknuti teolozi i psiholozi - objašnjava prota dr Vukašinović. - Takav način je znatno prijemčiviji širokom krugu slušalaca i vernici se vrlo rado odazivaju na ovakve susrete.