Gradonačelnik za uzor

BEOGRAD se razvijao pod rukovodstvom svakog od gradonačelnika, pa je svako od "prvih ljudi" ubrao poneki pozitivan poen pred sugrađanima, ali neke od lidera grada neosnovano smo zaboravili. Verovatno i zato što je vremenska distanca između njihovog i naših života predaleka.

Zato je ovaj tekst namera da se setimo Vlade Ilića, predratnog beogradskog gradonačelnika. Podsećamo, to je tada bila sasvim drugačija varoš, oko pet puta manja od današnje prestonice.

Vlada Ilić bio je na čelu Beograda od 10. januara 1935. do 13. novembra 1939. godine. Poreklom je bio iz Vlasotinca, a napravio je burnu karijeru industrijalca, pa je pod njegovom upravljačkom palicom bilo 17 fabrika, mahom tekstila, ali i Električno preduzeće Srbije. Neki od pogona bili su u Leskovcu, drugi u Beogradu, a ostali širom ondašnje Jugoslavije. Njegovu sklonost učenju otac je podržao pa ga je poslao na školovanje, prvo u Ljubljanu, a posle na Tekstilni fakultet u Ahenu, u Nemačkoj. Oženio se Olgom Dunđerski, unukom čuvenog Laze, veleposednika, pa je došlo do ukrštanja porodičnog kapitala, sa kojim su supružnici očigledno umeli spretno da vladaju.

Podsećamo, Leskovac je u to vreme slovio za jedan od najperspektivnijih gradova, a zbog briljantnog razvoja upravo tekstilne industrije bilo je uobičajeno da ga zovu i Mali Mančester.

Iz takve sredine Ilić dopire do Beograda, i kao veoma uspešan u svom poslu uskoro staje na čelo grada. Njegove ideje su pokrenule izgradnju Zoološkog vrta, ali i Beogradskog sajma, koji je tada bio ekskluzivno mesto razvoja ekonomije i trgovine, ma kako da ga mi danas doživljavamo kao ruinu i nazivamo Starim sajmištem.

Beogradski sajam otvoren je 1937. godine, i tokom naredne dve godine tu su se odigrale velike međunarodne manifestacije. Osim redovnih jesenjih i prolećnih sajmova, u istoriji grada su ostavili veoma buran trag "Salon automobila" kao i "Vazduhoplovna izložba", obe održane 1938. godine. Iste sezone emitovan je i prvi eksperimentalni televizijski program na "Filipsovom" štandu na jesenjem sajmu.

Ilićev doprinos bio je ogroman i prilikom stvaranja Zoološkog vrta, jer je otvoren na zemljištu koje je lično poklonio gradu. Legendarni upravnik "Vrta dobre nade" Vuk Bojović često je umeo da naglasi kako je "Vrt" pre rata imao dvostruko veću površinu nego današnji.

U doba ovog gradonačelnika Beograd pamti veliki napredak, kako u ekonomiji tako i u izgradnji infrastrukture. Kao prvi čovek grada, Ilić je bio popularan i stoga što je podizao radničke stanove, bolnice, dispanzere i dečije prihvatilište. Za onaj Beograd, koji je imao oko 300.000 stanovnika, to su bili značajni iskoraci. Istovremeno je ostao zapamćen i kao čovek koji je finansijski stabilizovao opštinu i njene investicije učinio efektnim, opravdanim i profitabilnim.

U Ilićevo vreme otvoren je prvi drumski most - Most kralja Aleksandra, potom i Pančevački, koji je poneo ime kralja Petra, prva tramvajska pruga ka Zemunu je prošla takođe za vreme njegove vlasti, podignuto je zdanje Glavne pošte, otpočeli su radovi na izgradnji Hrama Svetog Save...

Uspešnog poslovnog čoveka uhapsile su revolucionarne vlasti posle rata i osudile zato što su mu fabrike radile tokom okupacije. Dabome, cilj je bila konfiskacija imovine, što je i učinjeno, pa je osuđen 1947, a imovina mu je oduzeta. Uspešni predratni gradonačelnik zauvek je napustio svoj Beograd 1952. godine.

Pravda je zadovoljena znatno kasnije, kada je Okružni sud u Beogradu, 2009. godine, proglasio ništavnom odluku Vojnog suda iz 1946. godine i rehabilitovao poznatog gradonačelnika.

NOVI BEOGRAD

Gradonačelnik - vizionar je još 1937. godine potpisao ugovor sa dva danska preduzeća o nasipanju Novog Beograda, odnosno prvim radovima koji je trebalo da obezbede prostor za nicanje novog grada na levoj obali Save.

VEČITI PROTIVNICI

IDEJA da Beograd dobije sajam naišla je na otpore iz Slovenije i Hrvatske, koji su bili tako tradicionalni u prethodnoj Jugoslaviji, bez obzira na to da li je bila predratna kraljevina ili posleratna komunistička republika.

Hrvati i Slovenci su tvrdili da se na taj način "centralizuje trgovina", a to je ona ista priča koja je kasnije izmeštala Beograd iz trgovinskog centra Jugoslavije, i koja je izrodila Kardeljeve nakaradne ideje o "dvosmernoj federaciji" koja je na kraju i unakazila prethodnu državu.