Beogradske priče: Kako je Beograd dobio grb

RAZLIČITI simboli određuju našu sudbinu još od srednjeg veka. Zato postoji posebna nauka koja se bavi proučavanjem istorije istražujući poreklo grbova. To je heraldika.

O Beogradu i njegovoj prošlosti kroz ovu disciplinu govorili smo sa Nebojšom Dikićem, heraldičkim umetnikom Centra za istraživanje pravoslavnog monarhizma, kneževske grane porodice Karađorđević i heraldičkim umetnikom kraljevske kuće Gruzije.

- Prvi heraldički tragovi grba Beograda sežu u vreme despota Stefana Lazarevića koji je grad dobio na upravu 1403. godine, a najstariju poznatu predstavu nalazimo u delu „Fugersko ogledalo časti“ iz 1555. godine - počinje priču za „Novosti“ Nebojša Dikić.

- Grb je kombinacija stare i nove mađarske države sa kulom koja predstavlja grad Beograd. Takav grb, uz manje izmene opstao je do pada Beograda u turske ruke 1521. godine, a danas ga baštini Opština Stari grad kao najstarija beogradska opština. Tokom turske okupacije heraldička istorija Beograda se prekida barem tokom dva veka.

Sve do 19. veka domaća politička javnost nije primećivala nedostatak grbovnog obeležja naše prestonice, mada su postojale jasne indicije koje su govorile da je Beograd imao grb. Tada otpočinje rasprava u javnosti koja je iznedrila niz ideja o tome kako bi trebalo da izgleda budući grb grada.

- Tako je Stratimirović predložio na trećoj stogodišnjici spaljivanja moštiju Svetog Save da grb grada bude lik svetitelja na plavom polju - nastavlja Dikić. - No, ni taj ni neki drugi predlozi nisu prošli.

Stvaranje države Srba, Hrvata i Slovenaca donelo je veći uticaj heraldike u novonastaloj državi. Jedan od najvažnijih heraldičkih poduhvata bio je stvaranje grba prestonice nove države. Iako su oživljeni Stratimirovićevi predlozi, veliki slikar Uroš Predić smatrao je da Sveti Sava nije zaštitnik Beograda, već prosvetiteljstva, a u novoj državi je bilo mnogo ljudi drugih veroispovesti, pa je taj predlog bio neprimeren.

U periodu posle Drugog svetskog rata heraldika nije bila poželjna kao relikt kapitalističkog i monarhističkog društva, te su i državne i mesne oznake bile svedene na nivo amblema. Uprkos tome, grb Beograda je u svedenoj dizajnerskoj formi preživeo do devedesetih godina 20. veka. Jedan od razloga što je beogradski grb preživeo sveopštu revolucionarnu čistku je i njegov kreator Đorđe Andrejević Kun, koji je bio uvažavan od novih vlasti. Jedina „žrtva“ bila je dodavanje velike crvene petokrake na vrhu štita grba iz 1931. godine.

- Tek od devedesetih godina počinje vrlo mukotrpna i spora heraldička obnova u Srbiji - zaključuje Dikić. - Stari grad je postala prva opština koja je usvojila pravi heraldički grb. Potom su opštine Vračar, Savski venac, Voždovac i Zvezdara sledile primer. Do 2006. godine su sve beogradske opštine to učinile.

Tokom 1991. godine sastavljena je radna grupa koju su činili Mira Kun, Branko Miljuš, Dragomir Acović i Tomislav Lakušić. Cilj je bio da se naprave izmene u grbu Beograda u verziji iz 1931. godine. Dodat je još jedan red vesala na lađu kako bi grb odgovarao blazonu (trirema ima tri reda vesala, a dotadašnja verzija je imala dva reda). Uklonjene su senke i crte sa jedara, pomeren je temeni kamen kapije, a kule motrilje su jasno izdvojene od ostatka bedema.

- Tek od jula 2003. godine Beograd dobija grb kakav prestonica zaslužuje u tri nivoa: mali (samo štit), srednji (štit, bedemska kula, deviza i floralni ukras) i veliki. Veliki grb Beograda izradio je Dragomir Acović iz Srpskog heraldičkog društva „Beli orao“.

VELIKI grb Beograda je srebrni dvoglavi orao u poletu, a na grudima mu počiva osnovni grb Beograda. Orao u kandžama drži mač i granu lovora. Ispod orla su zlatne hrastove grane preko čije ukrsnice je postavljen prvi poznati grb grada. Preko hrastovih grana nalaze se i četiri odlikovanja čijih je Beograd nosilac. To su Orden Krsta viteza Legije časti, Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima, Orden narodnog heroja i Čehoslovački ratni krst.

HERALDIČAR

NAŠ sagovornik je svoja znanja sticao širom sveta, i kaže da u Srbiji ne postoji zvanična institucija koja proglašava nekog heraldičarem.

- Postoji obimna literatura, kao i određen broj poznavalaca ove oblasti - kaže Dikić. - Postoji nekoliko društava, od kojih su neka ozbiljna heraldička udruženja, kao što su „Beli orao“ i Centar za istraživanje pravoslavnog monarhizma. Važna su i društva koja okupljaju entuzijaste, poput Društva srpskih grbonosaca „Miloš Obilić“.