Preki vojvoda Tankosić

SRPSKA Treća armija, kao desnokrilna operativna grupa u sastavu glavnih srpskih snaga, imala je zadatak da razbije turske snage koje su zatvarale pravce koji iz doline reke Toplice vode ka Prištini, oslobodi oblast Kosova Polja i time osigura bok i pozadinu Prvoj armiji. U nastavku je trebalo da glavnim snagama što pre izbije u rejon Kumanova i Skoplja i sadejstvuje Prvoj armiji u odlučnom sukobu sa snagama turske Vardarske armije.

Načelnik Vrhovnog štaba general Radomir Putnik jasno je precizirao zadatke Trećoj armiji ali je komandantu generalu Božidaru Jankoviću ostavio slobodu da u skladu sa situacijom na bojištu donosi konkretne odluke, jer je dopuštao mogućnost da neki podaci Generalštaba nisu potpuni i precizni.

Planirani tempo nastupanja Treće armije, međutim, nije ostvaren zbog neplanirane borbe na graničnoj liniji kod sela Merdara. Lapski četnički odred, pod komandom kapetana Vojislava Tankosića imao je zadatak da neopaženo pređe tursku granicu i olakša ofanzivna dejstva na frontu. Suprotno tome, kapetan Tankosić, poznat po junaštvu, neustrašivosti, smelim i iznenadnim odlukama, u toku noći između 15. i 16. oktobra napao je tursku posadu u graničnim karaulama u Mirovcu i Repi. Zauzeo je Repu i na tim položajima bio zadržan, jer je jaki turski Prištinski odred, koji je bio isturen na tadašnjoj srpsko-turskoj granici, prešao u napad.

Zbog neplanirane borbe, Drugi pešadijski puk Moravske divizije drugog poziva, 16. oktobra prelazi u napad i uspeva da odbaci Prištinski odred preko granice. U toj situaciji Turci se koriste lukavstvom i podižu belu zastavu u znak predaje, ali brzo otvaraju vatru i tada gine kapetan prve klase Milan Popović, koji je komandovao graničarima i četnicima.

Sutradan glavne snage Moravske i Šumadijske divizije prihvataju borbu i razbijaju snage turskog Prištinskog odreda. Dalji pokušaji Turaka i Šiptara da se konsoliduju i povrate granični odsek, odbijeni su. U međuvremenu, Lapski četnički odred je posle zauzimanja karaule Vasiljevac, uspeo da se probije u gornji tok Laba, severno od Podujeva u tursku pozadinu.

U razjašnjavanju samovoljnog postupka kapetana Tankosića, posleratni istoričari su bili jedinstveni: cilj četničkog komandanta bio je da što pre poništi sve sporazume između Srbije i Turske. Istoričar Ljuba Jovanović u “Samoupravi” i general Lj. Marić u “Ratniku” od 1924. godine, smatraju da je kapetan Vojislav Tankosić, kao član tajne organizacije “Ujedinjenje ili smrt” strahovao da Turska ne pristane na postavljene uslove balkanskih saveznika, što bi značilo odlaganje rata, a time i odlaganje oslobođenja srpskih oblasti pod turskom vlašću.

Kapetan Tankosić je mogao svoj četnički Lapski odred da neopaženo provuče preko granične linije, kao što je to činio mnogo puta do tada, i izvrši postavljeni zadatak, ali je odlučio da to učini pod borbom, izazove sukobe većih razmera i ozvaniči početak rata. Tankosić nije pozvan na odgovornost iako je to tražio komandant Moravske divizije drugog poziva, jer je uživao podršku viših vojnih krugova.

Granične borbe na Kosovu i Metohiji završene su 19. oktobra 1912. godine, a nakon toga stvoreni su uslovi za nastupanje srpske Treće armije ka Prištini. Obostrani gubici bili su veliki. Samo u Moravskoj diviziji bilo je 940 poginulih i ranjenih, među kojima veliki broj četnika.

Moravska divizija drugog poziva pod komandom pukovnika Milana Nedića otpočela je nastupanje 22. oktobra rano ujutru obuhvatom sa istoka s ciljem da što pre zauzme dominantne tačke pravcem Šator-Krš-Rimanište i time olakša Šumadijskoj diviziji prvog poziva nastupanje kroz Tenešdolski tesnac i Drinskoj diviziji drugog poziva izbijanje na greben Prugovac. Ovaj manevar pomogao bi i napadu s fronta baterijama Šumadijskog artiljerijskog puka iz pravca Rimaništa. Ovakvim rasporedom i uz frontalni napad Trećeg puka turske snage donose odluku da napuste položaje na levoj obali Sićevičke reke.

Oko 10 časova Moravska divizija drugog poziva raspoređena je na desnoj obali Sićevačke reke. Napadi su započeli oko podneva manevrom Drugog topličkog puka i za samo sat vremena celi turski položaj na frontu Moravske divizije bio je stavljen pod jaku vatru. Oko 14 časova turske snage počele su da se povlače prvo s Birove čuke, a zatim i sa visova jugoistočno od nje.

Povlačenje turskih i šiptarskih snaga sa ovih najvažnijih položaja kod Prištine uslovilo je povlačenje i jedinica koje su se suprotstavljale Trećem puku, pre nego što je ovaj i krenuo u napad. Rasulo se nastavilo i kod drugih turskih snaga koje su užurbano odstupalo ka Lipljanu i prištinskoj železničkoj stanici. U takvoj situaciji komandant divizije naredio je da Drugi toplički puk pređe u gonjenje, a ostale jedinice nastave pokret ka Prištini.

Oko 16 časova povukli su se i poslednji turski delovi koji su branili prilaze Prištini, pa je Drugi bataljon Drugog topličkog puka ušao u Prištinu, a potom i drugi delovi divizije. Tako je 22. oktobra 1912. godine Treća armija oslobodila Prištinu bez većih napora, a turske jedinice su se povukle ka Uroševcu.

U borbama je iz sastava srpskih jedinica izbačeno ukupno 1.507 vojnika i oficira.

(Nastaviće se)