Poklon velikog vajara

ODMAH po napuštanju nakratko dominantnog socijalističkog realizma kao slikarskog obrasca, pažnja likovnog sveta okreće se iskustvima predratnog modernizma, čija je jedna od ključnih tačaka Nadežda Petrović. Njeno slikarstvo se intenzivno ponovo proučava od pedesetih godina prošlog veka, a prvo Nadeždino predstavljanje u posleratnoj Srbiji desilo se u njenom rodnom gradu.

U Čačak 1953. dolazi etnolog Slobodan Sanader kao prvi školovan muzejski stručnjak, koji 1954. godine postaje prvi direktor novoosnovanog Narodnog muzeja u Čačku. Ubrzo je Sanader počeo da radi na osnivanju muzeja posvećenog Nadeždi Petrović (ideju je pokrenuo Muzejski savet Narodnog muzeja u Čačku, a prihvatila Uprava grada). Ta ideja bila je logična posledica činjenice da je Nadežda Petrović rođena u Čačku, ali je izražavala i ambiciju sredine da se afirmiše u oblasti kulture.

U to vreme pokrenuta je inicijativa da se u Čačku podigne spomenik Nedeždi Petrović, a umetnik kojem su nameravali da se obrate da taj posao uradi bio je Ivan Meštrović, Nadeždin prijatelj, koji je u to vreme živeo u Njujorku, a ubrzo potom postao profesor na Univerzitetu Notr Dam u Americi. Postojale su i ideje da se taj spomenik postavi u Beogradu, pošto je Nadežda Petrović najveći deo života provela u glavnom gradu Srbije, ali je podršku Čačku da istraje u ostvarivanju namere da spomenik podigne dao Miodrag Panić Surep, tadašnji direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije. On je pomogao i da Narodni muzej u Čačku tada dobije šest Nadeždinih slika.

Poziv Meštroviću uputio je Vuk Petronijević, kao predsednik Muzejskog saveta Narodnog muzeja u Čačku i narodni poslanik, u januaru 1954. godine. Poziv su svojim pismima podržali i Radojko Krunić, predsednik Gradske opštine grada Čačka, i Ljubica Luković, sestra Nadežde Petrović.

Meštrovićev potvrdan odgovor stiže u februaru sa obrazloženjem: "Iako sam vrlo zauzet poslovima, a i poodmakao u godinama, ja se vrlo rado odazivam vašoj želji da napravim jednu Nadeždinu bistu, a to iz razloga što sam bio sa njome kao i sa cijelom njezinom porodicom dobar prijatelj. Ona to i zaslužuje kao umetnica i kao neumoran kulturni radnik u našoj sredini. Izvolite mi poslati sve potrebne podatke: što više njezinih ličnih fotografija, te plan zgrade i okoliša i po mogućnosti fotografiju same zgrade pred koju bi došla spomen-bista."

Već u maju iste godine Meštrović obaveštava da će spomenik uskoro biti izliven u sadri (gipsu), da on za svoj umetnički rad ne traži nikakvu naknadu, ali da moli da se Muzejski odbor i Opština pobrinu za transport, osiguranje, izlivanje skulpture u bronzi i nabavljanje podnožja za spomenik koji bi trebalo da bude izveden u jablaničkom granitu u klesarskoj radnji Lovra Bilinića u Zagrebu. Preporučuje da se o tome pobrine konzulat i da se model skulpture u gipsu pošalje u livnicu Umetničke akademije u Zagrebu.

Prema pismu upućenom Upravi carina SFRJ, bista je stigla u Čačak tek u oktobru. Putovala je brodom "Makedonija" preduzeća "Transjug" iz Rijeke i potom je predata Ljevaonici umjetnina u Zagrebu. U pismu koje Narodni muzej upućuje Upravi carina iskazuje se i molba "da unošenje u zemlju ovoga spomenika oslobodi carine i koeficijenata, pošto je to umetničko delo namenjeno kulturnom i estetskom bogaćenju našeg grada, inače prvi spomenik u unutrašnjosti Srbije koji je izradio naš veliki umetnik Ivan Meštrović".

Izlivanje spomenika u bronzi koštalo je tadašnjih 220.000 dinara i završeno je polovinom aprila 1955. godine. Spomenik je svečano otkriven na samom kraju 1955. godine, kada je i u Narodnom muzeju u Čačku otvorena prva retrospektivna izložba Nadeždinih radova posle Drugog svetskog rata. Zanimanje za Nadeždu Petrović u Čačku ne jenjava, i u njemu se 1960. godine osniva Memorijal Nadežde Petrović, a godinu kasnije i Umetnička galerija "Nadežda Petrović". Ona je 1965. smeštena u zgradu koja je 1911. godine podignuta na inicijativu Ženske podružnice, humanitarnog udruženja u kojem su bile supruge bogatih i Čačana na visokim položajima.

Osnivanje Memorijala i Umetničke galerije Nadežde Petrović u Čačku imalo je veliki odjek u srpskoj umetničkoj javnosti i prvi put od Nadeždine smrti, ona je dobila mesto koje joj po dostignućima pripada. Konačnu potvrdu Nadeždinog stvaralaštva i njenog mesta u istoriji umetnosti Srbije doneo je rad Lazara Trifunovića, i to na nekoliko nivoa.

Trifunović je 1962. godine postao najmlađi upravnik Narodnog muzeja u njegovoj istoriji, i za vreme njegovog mandata muzej je doživeo prvu i jedinu rekonstrukciju i postao jedan od najozbiljnije ustrojenih evropskih muzeja. Tada Narodni muzej beleži i najveću posetu dotad zabeleženu za vreme jedne izložbe. To je bilo 1969, kada je slike Van Goga za 55 dana videlo 160.000 posetilaca.

(Nastaviće se)