Diktat svete stolice

Srbija ima zvanične međudržavne odnose sa Svetom stolicom gotovo čitav vek - od marta 1919, kada je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca uspostavila redovne diplomatske odnose. Nekoliko dana pred atentat u Sarajevu, potpisan je u Vatikanu konkordat u ime pape Pija X i kralja Srbije Petra I (24. 06. 1914), za koji se smatralo da je bio jedan od najpovoljnijih konkordata za katolike koji je zaključio Vatikan.

Pošto se po završetku rata Srbija ujedinila u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, otvoreno je pitanje potpisivanja novog konkordata (u novoj državi je bilo nekoliko miliona katolika, dok ih je u srpskoj državi bilo svega 25-30 hiljada).

Već 1923. godine sačinjen je prvi nacrt sporazuma, usledila su još dva (1921. i 1931), da bi Konkordat Kraljevine SHS sa Svetom stolicom bio potpisan tek za vreme vlade Milana Stojadinovića, u Rimu, 25. jula 1935. godine.

Kad je Konkordat upućen Skupštini na ratifikaciju, Srpska pravoslavna crkva je žestoko reagovala, jer je Katolička crkva tim sporazumom dobila u zajedničkoj državi veća ovlašćenja i privilegije nego što ih je imala do tada jedina državna crkva SPC. Izbila je čuvena konkordatska kriza. Sazvano je vanredno zasedanje Arhijerejskog sabora i 26. 11. 1936. zauzet je odlučan stav SPC da se Konkordat odbaci.

Uz Pravoslavnu crkvu u ovu borbu je stala i politička opozicija, ali iz svojih razloga, zbog čega je Stojadinović pitanje Konkordata shvatio kao pitanje ugleda šefa vlade. Usledili su napad policije na litiju 19. jula 1937, tuča srpskih episkopa, progoni sveštenstva i vernika u unutrašnjosti i zagonetna smrt patrijarha Varnave, a sve je to dolilo ulje na vatru političkih i duhovnih strasti. Upornost kralja, vlade i Stojadinovića i odlučnost crkve da ne dozvoli ozakonjenje Konkordata doveli su državu do ivice građanskog rata.

Konkordat je, i pored protivljenja Srpske pravoslavne crkve, ratifikovan u Skupštini 23. jula 1937. godine. U tom sporazumu - odnosno žestokoj borbi većeg dela srpskog naroda i crkve protiv njegovog usvajanja - bila je klica mržnje i kasnijih krvavih sukoba srpskog i hrvatskog naroda u Drugom svetskom ratu, ali i odijuma Srpske crkve i naroda prema Vatikanu i svemu što odatle dolazi. I to se decenijama odražavalo na poziv papi da poseti Beograd.

Proslava godišnjice Milanskog edikta, tako značajnog za hrišćane, mogla bi da bude dobra prilika da se te stvari "ispeglaju". To je istovremeno šansa za sve hrišćanske crkve, koje se suočavaju sa opadanjem broja vernika (smatra se da je uzrok tome pad nataliteta u ovoj populaciji) - ali i evropske države - da, uz realnu sekularizovanost Evrope, osnaže i njene hrišćanske korene. Zato se i poklanja tolika pažnja obeležavanju ovog jubileja.

Sačuvan je zapis iz 317. godine, po kojem je Konstantin na putu za Rim doživeo mistično iskustvo nakon koga se otvoreno opredelio za hrišćansku veru. Konstantin je mnogo kasnije i sam pod zakletvom pričao kako mu je, uoči bitke kod Milvijskog mosta, u snu Hrist "preporučio" da na štitove svojih vojnika stavi slovo H sa vertikalnom crtom zakrivljenom pri vrhu. Narednog dana su Konstantin i njegova vojska na nebu, iznad sunca, ugledali svetlosni krst sa natpisom "ovim pobeđuj". Car je naredio da se iskuje ratna "zastava" (labarum) sa vencem na vrhu u kome su se nalazila spojena grčka slova H i R u vidu Hristovog monograma, sa kojom je narednog dana pobedonosno ušao u Rim.

Nakon toga, car je odlučio da sledi boga koji mu se ukazao i okupio je oko sebe hrišćanske sveštenike od kojih je zatražio da ga upute u Hristovu veru. Potom Konstantin 313. godine hrišćanima daje slobodu veroispovesti, a hrišćanstvo čini ravnopravnim sa ostalim religijama carstva.

Car Konstantin se, nakon preobraćenja u hrišćanstvo, starao o novoj državnoj religiji i 324. godine je proglasio hrišćanstvo jedinom zvaničnom religijom Rimskog carstva. Da bi posredovao u prevladavanju podela oko brojnih pitanja iz oblasti teologije, discipline i organizacije tadašnje (zajedničke hrišćanske) crkve, sazvao je Prvi vaseljenski sabor u Nikeji u Maloj Aziji, tokom maja i juna 325. godine.

Konstantin je pozvao svih 1800 episkopa Hrišćanske crkve (oko 1000 na istoku i 800 na zapadu), ali samo između 250 i 318 njih se odazvalo i učestvovalo na saboru. Sabor je održan u carskoj palati, a car lično je njime predsedavao, apelujući na slogu, ali - jedinstvo crkve nije postignuto. On je nastavio sa učvršćavanjem hrišćanstva, pa je s tim ciljem podigao svoju novu rezidenciju na mestu drevnog Vizanta.

Novi Rim, ili Konstantinov grad (Konstantinopolj), kako su ga već savremenici nezvanično zvali, inaugurisan je 11. maja 330. godine. Po svojoj veličini, grandioznosti i bogatstvu, Konstantinopolj je predstavljao rivala Večnom gradu - Rimu.

Nastaviće se